BIE opent de blik & zet aan tot verbeelding
Hoe geef je, vanuit een weinig zichtbare positie, vorm aan het lokale en bovenlokale culturele veld? Hoe stimuleer je tot het maken en beleven van cultuur? En wat voor rol speel je dan? Intergemeentelijke samenwerkingsverbanden rond cultuur konden in het najaar van 2019 een aanvraag indienen bij de Vlaamse overheid. Voor werkingssubsidies voor een regierol.
BIE (ondertussen BIE Midwest) het samenwerkingsverband tussen de gemeenten Hooglede, Ingelmunster, Izegem, Lichtervelde, Moorslede, Roeselare en Staden, kreeg een subsidie voor de komende 6 jaar.
Tekst / Nimfa Tegenbos
Duwtje in de rug
“Het is niet zo dat BIE aan de touwtjes trekt.” Nele Provoost, coördinator van BIE, vertelt enthousiast, gedreven. Het gaat vaak over het werken achter de schermen, weg van de spotlights. “Wij faciliteren en stimuleren, en af en toe nemen we zelf het voortouw. We zijn behoorlijk onzichtbaar en doen af en toe een cameo,” verduidelijkt Nele.
“We hebben geen grote marketingcampagne gedaan, om BIE in de verf te zetten. Enkel bij de naamsverandering. De naam van erfgoedcel TERF, die aan de basis ligt van BIE, is nog altijd bekender.” BIE bestaat uit erfgoedcel TERF, de samenwerking van bibliotheken, BROERE, een intergemeentelijke onroerend erfgoeddienst, RADAR, en een samenwerking rond cultuur, UiTinMidwest. Daarnaast coördineert BIE ook de intergemeentelijke archiefdienst Midwest.
Wat is een intergemeentelijk samenwerkingsverband?
We zijn behoorlijk onzichtbaar en doen af en toe eens een cameo.
“De bovenlokale ruimte bestaat niet echt, het is een mentale ruimte. Dat maakt ze complex.”
BIE bestaat 12 jaar in 2020. Vier jaar onder de coördinatie van Nele. “We zijn met een team van negen medewerkers. Allemaal heel verschillend, qua leeftijd, qua karakter … .” In de vergaderruimte, in het oude postgebouw in de Ooststraat in Roeselare staat een klein, plastic Bingo-rad. Het is een ochtendritueel voor de medewerkers van BIE: het rad laten draaien. Er rolt een nummertje uit. En zo wijst het toeval je ’s morgens een plek toe aan één van de bureaus. Want clean desk is de policy hier. Het stimuleert de medewerkers van de verschillende deelwerkingen om informatie uit te wisselen. Samenwerken heeft soms een duwtje nodig. Ook binnen de muren.
Samenspel van actoren
Buiten de muren leidt dat duwtje vaak tot verrassende samenwerkingen, met hele mooie, zelfs ontroerende resultaten. Een geslaagd project is het Jazzcircuit, waarmee BIE startte in 2015. “Jazz is een niche, hier in de regio. We wilden jazz meer zichtbaar maken. Dankzij onze steun kon elke gemeente jazz programmeren. We communiceerden samen, met een herkenbaar logo en een mooie campagne. Het startte klein en groeide in 2019 uit tot veel meer dan die concerten. Vzw’s, cafés, vormingsorganisaties en de muziekacademies deden mee. Sinds 2017 start het Jazzcircuit met een jamsessie en een jazzbattle tussen leerlingen van de academies.” Dankzij het initiatief van BIE leeft jazz nu, in de regio, én binnen verschillende sectoren.
BIE initieert, lanceert een idee of brengt de actoren samen. En dan blijkt geluk mee te spelen. Er is immers niet één recept dat overal werkt. Net als bij Neles team van negen mensen, zijn alle culturele en andere actoren in de regio immers heel verscheiden.
“Wij moeten er voor zorgen dat spelers elkaar vinden. Je kan projecten initiëren. Maar als het niet werkt, als de scholen of de gemeenten niet mee in het verhaal stappen, dan is het gewoon een flop. Het moet matchen.”
Er is niet één regisseursrol. We zoeken heel de tijd naar evenwicht.
Dicht bij de mensen
Soms gaat BIE bewust zelf het veld in. “Zo zijn we bezig met de inventarisatie van religieus erfgoed. Als we dat uitbesteden, als we dat overlaten aan iemand die alleen maar registreert, dan bereiken we ons doel niet. We willen de gemeenschap rond de kerk bewust maken van het belang van dat erfgoed, van de verhalen die er aan kleven. Daartoe bouw je best een band op met de buurt. Dan regisseren we niet alleen, dan doen we zelf ook mee.”
Voor sommige mensen is cultuur een ver-van-hun-bedshow. En toch wil BIE ook hen bereiken. “We zetten ooit een traject op in een sociale woonwijk in Ingelmunster, samen met de sociale huisvestingsmaatschappij. Daar hebben we heel participatief gewerkt. We bevroegen de bewoners over hun wensen, en hebben ze zelf een buurtfeest laten organiseren. Heel intensief. Heel lokaal ook. Het is immers een uitdaging om op regionale schaal rond participatie te werken. Mensen doen in hun eigen buurt aan cultuurbeleving. Zeker bij kansengroepen, bij mensen in armoede. Maar omdat het zo arbeidsintensief is, kunnen we voor zulk project niet meer de trekker zijn. Enkel de initiator.”
Cultuur is geen afvalverwerking
Hoe betrek je het middenveld in een werking die overheidsgestuurd is? “Aan de ene kant zijn er de verwachtingen van de gemeenten en de gemeentelijke actoren, zoals de bibliotheken en de cultuurcentra. Daarnaast werken we binnen het kader van de Vlaamse overheid. En dan heb je ook nog – en dat wordt soms vergeten – een groot middenveld.”
“Cultuur raakt aan de mensen, heeft te maken met identiteit, met gevoel. Dat maakt dat werken rond cultuur, binnen een intergemeentelijke samenwerking complexer is. Cultuur is geen afvalverwerking.”
BIE werkt met de organisaties in het veld samen rond concrete dingen. “Veel hangt af van wie er voor jou zit. Bij de kleine spelers heb je echt het gevoel dat je ze mee moet trekken, heel operationeel moet werken.” Er is niet één regisseursrol. BIE zoekt heel de tijd naar evenwicht.
“We willen mensen samenbrengen. Maar hoe doe je dat? Mensen komen niet samen om enkel te vergaderen. Er moet een gemeenschappelijk doel zijn, zoals een event. Veel kleine organisatoren programmeren clichématig. Je ziet overal dezelfde dingen. We willen die kleine actoren, zoals bijvoorbeeld de cafés, stimuleren om talent uit de eigen regio een plaats te geven. Vanuit die ambitie organiseren we eind 2020 een cultuurmarkt. Organisatoren kunnen daar podiumtalent uit de regio ontdekken.”
Wij willen meer creëren dan wat er was, wij willen dat wat er is versterken.
Lokaal versus bovenlokaal
BIE richt zich op bovenlokale en op de lokale spelers, die bovenlokale ambitie of noden hebben. “Cultuur is vooral een lokaal gegeven. Soms is dat breder. Maar het ontstaat wel bij de mensen. Het cultureel aanbod in een gemeente als Staden, of een gemeente als Lichtervelde, dat hangt af van het middenveld daar, van de mensen en de verenigingen. Het zijn zij die de dingen op poten zetten. En wij hebben de ambitie om hen mee te nemen in een breder verhaal. Want dat is de rijkdom van onze regio, al die kleine spelers.”
“Een intergemeentelijke samenwerking wordt vaak gezien als iets om kostenefficiënt te zijn. Het kan. Maar als je denkt dat je door samen te werken lokaal een ambtenaar kan wegbezuinigen. Dan is dat jammer. Het bovenlokale is er niet om het lokale te vervangen. Integendeel: je kan iets niet versterken als er niks is.”
Mentale ruimte
Wat is het bovenlokale veld voor BIE, en voor Nele? “Volgens mij ontstaat het bovenlokale door een dynamiek die van bovenaf komt, van de overheid bijvoorbeeld. En, door een dynamiek van onderuit. Waar die twee elkaar vinden, ontstaat het bovenlokale. En daar spelen wij een rol.”
“De bovenlokale culturele ruimte is moeilijk, omdat ze niet bestaat.” Is het decreet Bovenlokale Cultuurwerking dan zinloos? “Nee, want er zijn behoeftes die de gemeenten overstijgen.” Daar is Nele van overtuigd. “Er is ook ruimte nodig voor experiment. Een voorbeeld. De bibliotheken hebben een zware dagelijkse dienstverlening: boeken aankopen, in een catalogus steken, kaften, de uitleen doen … Dat gebeurt vaak met heel weinig mensen. BIE kan hen doen dromen, hen prikkelen om buiten het vanzelfsprekende te denken. Dat maakt van het bovenlokale een mentale ruimte. Het opent de blik. Dat is onze rol: stimuleren tot het anders aanpakken van de dingen, door te leren van elkaar, door elkaar te inspireren.”
BIE kan hen doen dromen, hen prikkelen om buiten het vanzelfsprekende te denken.
Cultuur is meer dan theater
Cultuur is meer dan theater, is meer dan wat het cultuurcentrum programmeert. “Ook voor bedrijven is het interessant om in cultuur te investeren. Met cultuur kan een bedrijf zijn maatschappelijk engagement tonen. Zo laat je zien dat het om meer draait dan winst maken.”
“Ook voor de zorgsector bijvoorbeeld, kan cultuur een positieve injectie zijn. Cultuur zorgt ervoor dat mensen zich goed voelen. Daar heeft iedereen baat bij. Samen met Compagnie Collage brachten we kinderen uit het 5e en 6e leerjaar samen met de bewoners van een woonzorgcentrum, rond Wereldoorlog II. We werkten met de herinneringen van de bewoners, een verhalenvertelster en stop-motion-filmpjes. Het mondde uit in een theatervoorstelling. De bewoners herkennen hun eigen verhalen. Heel aangrijpend. En de kinderen, die zitten vanaf de eerste seconde zwijgend op hun stoel.”
Cultuur als bindmiddel
“We hebben meer dan ooit dingen nodig die mensen met elkaar verbinden. Verbinding en verbeelding. Als we geen verbeelding hebben, kunnen we niet meer inbeelden hoe een ander zich voelt. En het is maar als je dat kan, dat je ook in verbinding kan gaan met elkaar.”
“Cultuur kan ook de kritische zin stimuleren, mensen doen stilstaan bij dingen, vragen oproepen. Ook dat is verbeelding. Ook dat is blijvend nodig.” En BIE wil daartoe vooral de inspirator zijn, minder de trekker.”
Dit interview werd afgenomen in Roeselare op 28 november 2019.
Noot: Eind 2020 eindigt voor BIE de samenwerking binnen de huidige projectvereniging. In de komende jaren krijgt BIE een plaats binnen een grotere intergemeentelijke samenwerking: de dienstverlenende vereniging Midwest (DVV Midwest). Een samenwerkingsverband van 16 gemeenten in Midden-West-Vlaanderen waarin naast cultuur ook samenwerkingen rond jeugd, sport, welzijn, economie, … een plaats krijgen.
Ook voor bedrijven is het interessant om in cultuur te investeren. Met cultuur kan je heel de maatschappij raken.
GE/LEERD
We wilden herinneringen sprokkelen tijdens een erfgoedproject rond kermissen. Op de kermis zelf, bij de bezoekers en de foorkramers. Maar mensen tijdens hun vrije tijd bevragen, is binnen dit project minder goed gelukt. En, cocreatie vraagt meer dan gewoon thema’s van onderuit oppikken: je moet ook de juiste mensen van bij het begin bij een project betrekken.
GE/LUKT
Jazzcircuit
- Het is een bovenlokaal project: elke gemeente programmeert jazz.
- Het is een transversaal project: vzw’s, cafés, vormingsorganisaties en de muziekacademies doen mee.
- Het is een participatief project: leerlingen gaan zelf aan de slag met jazz.
- Het is een duurzaam project: BIE startte het op in 2015, ondertussen loopt het verder en is het in handen van enkele partners.
Jazzcircuit maakt jazz meer zichtbaar in de regio.
Cultuur volgens Nele
Cultuur is vele dingen. Cultuur zit in het hoofd, het hart en de handen van mensen. Cultuur heeft te maken met creatie. Het is natuur waar een extra laagje aan is toegevoegd. Als je mensen hun verbeelding kan prikkelen. Als je een toegevoegde waarde kan bieden. Iets meer dan het gewone, dan de vlakke werkelijkheid. Dan ben je bezig met cultuur.
Soms zeggen ze, ‘dat is hier de cultuur niet’. Cultuur heeft dan te maken met gebruiken en tradities. Je hebt sowieso een mens nodig om cultuur te maken, en die mens is ergens in geworteld, en krijgt dingen mee. Iedereen is het product van heel veel dingen die hij of zij gezien of gehoord heeft. Cultuur is niet iets wat voor eeuwig en altijd vast ligt. Het is zeer fluïde.
BIE bestaat uit:
- erfgoedcel TERF,
- de samenwerking van bibliotheken, BROERE,
- een intergemeentelijk onroerend erfgoeddienst (IOED), RADAR,
- een samenwerking rond cultuur, UiTinMidwest,
- en zorgt voor de inhoudelijke aansturing van het intergemeentelijk archiefteam van Midwest.
BIE is het intergemeentelijk samenwerkingsverband rond cultuur tussen de gemeenten:
- Hooglede
- Ingelmunster
- Izegem
- Lichtervelde
- Moorslede
- Roeselare
- Staden
Nele Provoost
Nele Provoost studeerde geschiedenis en culturele studies. Ze kwam via de erfgoedsector in dit verhaal terecht. Nele schreef ook een doctoraat. “Ik doe heel graag onderzoek, maar het is me te clean en heeft te weinig impact. Ik verkies samenwerken met mensen.” Nele woont in Kortrijk, én groeide op in Roeselaere.
“Cultuur is niet iets wat voor eeuwig en altijd vast ligt, het is zeer fluïde.”
