A la vie, à la mort – Voor altijd / Een project over de dood én een ode aan het leven
Tekst / Veerle Weeck / augustus 2024
Foto / © Dmitry Shakhin
‘Ik wil kinderen in de lente van hun leven de winter doen begrijpen.’
Met die woorden van psychiater en rouwexperte Uus Knops vat mezzosopraan, actrice en theatermaakster Helene Bracke de essentie van wat ze hoopt te bereiken met het project A la vie, à la mort – Voor altijd. In de gelijknamige voorstelling en podcast (5+) wil ze verlies en gemis bespreekbaar maken voor kinderen.
Helene: “Het niet doodzwijgen, maar er doodnormaal mee (leren) omgaan. Want de dood is gewoon deel van het leven.”
Idee
Helene: “Al meer dan 10 jaar loop ik rond met het idee om iets te maken rond de thema’s rouw en verlies. Ikzelf kreeg als kind nooit rechtstreeks te maken met de dood van een naaste, maar mijn mama is bijvoorbeeld haar papa vroeg verloren, en dat draag je mee. Ook al heb ik hem nooit gekend, toch bestaat hij ook in mij, en leeft hij verder in mijn kinderen.”
“Die ‘voor altijd’ in de titel is dus een mooie toevoeging van wat dit project is. Het gaat over de dood, maar is bovenal een ode aan het leven, en het feit dat wie er niet meer is, voor altijd blijft voortbestaan in ons hart. Vandaar ‘A la vie, à la mort – Voor altijd’.”
“Toen ik van het Belgian National Orchestra de vraag kreeg of ik een familievoorstelling voor hen wilde maken, moest ik meteen aan bovenstaande thematiek denken. Ze schrokken eerst wel, omdat de voorstelling in de eindejaarsperiode zal spelen, maar dat vind ik net een geschikt moment. Want het is net dan, als de familie samenkomt, dat een lege stoel extra opvalt. Voor wie feestviert zonder een geliefde is het gemis eens zo groot. Net dan is het belangrijk dat je hierover kan praten. Met een traan, maar zeker ook met een lach. Want die komt tijdens de voorstelling zeker aan bod.”
Aanpak
Helene: “Omdat ik een voorstelling ga maken voor kinderen, vind ik dat zij hierin het eerste woord moeten hebben. Dus ga ik op dit moment, met opname-apparatuur in de hand, met kinderen in gesprek over wat de dood en verlies met hen doet. Wat zij vertellen, verwerken we tot kleine audiocollages. Die kan je horen in de voorstelling, en later ook in de podcast die we over het onderwerp willen maken.”
“Waar de kinderen via audiocollages filosoferen over leven en dood, laten we ook twee acteurskindjes met elkaar communiceren. Het ene kindje heeft haar oma verloren. De papa van het andere kindje is ziek en zal sterven. Op scène zie je wat er zich in hun hoofd en in hun spel afspeelt. Daarbij zal het ene kindje Nederlands praten, het andere Frans. Wie beide talen verstaat, hoort een dialoog. Maar ook wie maar één taal begrijpt, heeft de essentie mee.”
“Ikzelf vertolk als mezzosopraan de oma. De papa wordt gespeeld en gezongen door de bas Charles Dekeyser. Het 80-koppig Belgisch Nationaal Orkest verzorgt de muziek. En dan is er nog onze clown Anatoli Akerman, die eerder ook te zien was in Cirque du Soleil en in de film ‘Dumbo’ van Tim Burton. Een clown is enerzijds iemand die een masker draagt om zijn ware gevoelens te verbergen, maar is tegelijkertijd een grappenmaker die iemands zorgen laat vergeten. Een mooi symbool voor deze voorstelling.”
Samenwerking
Helene: “Wat je ziet en hoort in de voorstelling wordt vormgegeven door de kinderen. Zo is ook het muzikaal repertoire en het decor grotendeels gelinkt aan de getuigenissen. Ik trek bijvoorbeeld door Vlaanderen met een doodskist, die ik door kinderen laat beschilderen en vol laat schrijven met boodschappen. Die kist krijgt ook een plek in de voorstelling.”
“Door aan een vriendin te vertellen over dit project, kwam ik uit bij de vzw Missing You, een organisatie die kinderen tot jongvolwassenen ondersteunt in hun rouwproces, na het verlies van een dierbare. Zij sprongen meteen mee op de kar, waardoor ik de verhalen van de kinderen die de vzw bijstaat, nu ook capteer. Hun missie is identiek aan wat ik met dit project wil bereiken: rouw en verdriet normaliseren en bespreekbaar maken voor kinderen.”
“Dat gemeenschappelijk doel is volgens mij hét ingrediënt om een samenwerking te doen slagen. Als je samen hetzelfde doel voor ogen hebt, doe je er alles aan om dat te bereiken.”
“Maar ik ga evengoed langs op scholen, een muziekacademie en kwam via het Internationaal comité in contact met de Oekraïense school waar ik met de kinderen ga praten. De gesprekken brengen me naar Heusden, Sint-Amandsberg, Ledeberg, Sint-Niklaas en Brussel. Mijn netwerk heeft er eigenlijk voor gezorgd dat ik op al deze plekken ingang vind.”
“Dat het project zo breed gedragen wordt, vind ik heel fijn. Ik wou absoluut vermijden dat dit project een eliteproject voor Brusselse scholen en kunstminnende ouders zou worden. Ik ben dan ook heel blij dat dit project overal zo enthousiast onthaald wordt.”
Uitdaging
Helene: “De grootste uitdaging in dit project is vooral om de veelheid aan materiaal te verwerken. Er komt echt heel veel kill your darlings bij kijken. Het is zo moeilijk om te kiezen tussen al die getuigenissen. En ook in de montage kruipt ongelooflijk veel werk. Dat heb ik wel onderschat.”
“Daarnaast zijn het vooral praktische zaken waar ik op stoot. Als we een doodskist willen laten aandragen door muzikanten is het niet zo evident als die daarna nog viool moeten spelen bijvoorbeeld. Of er rijzen vragen over hoe we ervoor gaan zorgen dat de getuigenissen van de kinderen tot achteraan in de zaal te horen zijn, als het orkest ondertussen ook speelt. Er is zoveel om rekening mee te houden.”
Verduurzamen
Helene: “Om ervoor te zorgen dat de impact van het project zich niet beperkt tot de voorstellingen in de Bozar, maken we aanvullend een podcast over de thema’s rouw en verlies. Want een podcast kan je gratis beluisteren, waar en wanneer je maar wil. Je moet niet kunnen lezen of schrijven om de inhoud te begrijpen. Dat maakt het medium zeer laagdrempelig en toegankelijk. Via onze partners willen we de podcast zo ruim mogelijk bekendmaken. Maar hoe we die inhoudelijk gaan vormgeven, is nog niet concreet. We zijn pas met het project gestart. De podcast is iets wat we in het voorjaar van 2025 graag realiseren.”
“Daarnaast willen we ook bekijken of andere symfonische orkesten de voorstelling niet kunnen spelen. Of we denken eraan om een compactere versie te maken voor culturele centra. Hoe ruimer we onze boodschap kunnen verspreiden, hoe beter.”
Grensverleggend
Helene: “Wat ik heel mooi vind aan dit project, is de manier waarop kunst verbindend kan werken. Via kunst kan je een spiegel zijn voor de maatschappij. Je kan reflecteren hoe je beter kan omgaan met rouw en verdriet. Via de voorstelling en de podcast kunnen we het taboe rond verdriet en gemis mee doorbreken. Het is fijn dat de kleinschalige projectsubsidie dergelijke initiatieven mogelijk maakt. Want kunst is een ideale verbinder en bruggenbouwer tussen verschillende werelden en domeinen.”
