Diepmenselijke verhalen op het snijvlak van
beeldende kunst en architectuur
augustus 2020 — Met OP/HEF lanceert OP/TIL een groot event, een jaarlijks ritueel. Hiermee willen we jou een andere kijk bieden. En nieuwe inzichten. Tot welke meerwaarde kan het onbekende, het ongewone leiden? Deze vraag leggen we in 2020 voor aan een aantal cultuurmakers. Lees het ‘ongewone’ verhaal van Ciel Grommen.
Tekst / Birgit Van Asch
Verrassende verbindingen en grensoverschrijdende ontmoetingen zijn als de macht der gewoonte voor Ciel Grommen. In haar transdisciplinaire werk zoekt de Brusselse nieuwe sociale en culturele verschillen op, die bij de massa vaak leiden tot onbegrip en het afbrokkelen van solidariteit. Haar bieden ze vooral inspiratie en schoonheid. Ciels projecten starten vanuit het bewonen van een plek. Ciel meet zich als onderzoeker een nieuwe rol aan, observeert gewoontes en gebruiken, gaat relaties aan met bewoners en deelt het leven van elke dag met hen. Geen kritische afstand dus, eigen aan de onderzoeker. Wél een groot persoonlijk engagement. Met als resultaat werk op het snijvlak van beeldende kunst en architectuur.
Van Palestijns vluchtelingenkamp tot vrijzone in Genève
“Ik ben opgeleid in zowel architectuur als hedendaagse beeldende kunsten. Er zijn raakvlakken tussen beide, maar toch ook grote verschillen: in houding, referentiekader en methodologieën. Ik behoud de ruimtelijke blik van een architect, maar werk meer vanuit vragen en twijfels, eigen aan een kunstenaar. Mijn artistiek werk groeit altijd vanuit het bewonen van een plek. Duidelijk de erfenis van mijn studie architectuur. De plaatsen die ik uitkies, staan vaak symbool voor een breder fenomeen in de samenleving dat me intrigeert. Om deze fenomenen in al hun complexiteit te kunnen begrijpen, schakel ik de hulp in van experten uit andere kennisdomeinen. Dat zijn wetenschappers en academici, of de bewoners van de plek zelf.”
In 2012 bracht Ciel twee maanden door in een Palestijns vluchtelingenkamp in Jordanië. De eerste van een reeks verblijven in wat Ciel ‘uitzonderingsstaten’ noemt: plekken die zich buiten de natiestaat bevinden, waar de grondwet niet geldt. De dissonantie en tegelijk de relatie tussen bestuurlijke of academische theorie enerzijds, en de realiteit van het dagelijkse leven daar, bleken een onuitputtelijke bron van inspiratie.
“Tijdens het project ‘Before the free world’ huurde ik een container op de vrijhavens van Genève, een plek die er uitziet als een groot industrieel warenhuis, met daarrond een hek met douanepost. Deze fiscale vrijzone is een beruchte plek waar louche transacties ongezien kunnen plaatsvinden. Ultrarijken stockeren hier hun investeringsgoederen, omdat ze zo vrijgesteld worden van belastingen en aangifteplicht. Om deze plek te begrijpen, moest ik me verder verdiepen in het functioneren van onze wereldmarkt. De artistieke werken die hieruit voortvloeiden, staan in directe relatie tot dat onderzoek.”
"Ik behoud de ruimtelijke blik van een architect, maar werk meer vanuit vragen en twijfels, eigen aan een kunstenaar."
“Om deze fenomenen in al hun complexiteit te kunnen begrijpen, schakel ik de hulp in van experten uit andere kennisdomeinen. Dat zijn wetenschappers en academici, of de bewoners van de plek zelf.”
Een prachtig artistiek antwoord op maatschappelijke vraagstukken
De projecten van Ciel zijn diepgeworteld in de maatschappij en een universeel mens-zijn. Dat gaat niet altijd zonder slag of stoot. Het resultaat van zo’n project kan een heel andere richting opgaan dan initieel gepland, en blijkt telkens bijzonder waardevol voor onderzoeker en subject. Haar verblijf in het Palestijns vluchtelingenkamp illustreert dit. Oprecht verbinden en meebewegen met behoeftes – in plaats van vasthouden aan veronderstellingen – zorgt dat je andere, voorwaartse stappen zet.
“In 2012 reisde ik samen met twee medestudenten architectuur naar Jordanië, waar we twee maanden bij een familie in een Palestijns vluchtelingenkamp verbleven. Ons oorspronkelijke doel was om een thesis te schrijven waarin we een stedenbouwkundige analyse maakten van het kamp, om vervolgens een stedelijk ontwerp voor te stellen. We spraken heel wat mensen en brachten zo het kamp uitvoerig in kaart. Al snel werd duidelijk hoe complex de situatie was: Palestijnen in Jordanië verkregen de Jordaanse nationaliteit en zouden in principe een gewone woning in de stad kunnen betrekken en onderwijs kunnen genieten. Toch kiezen deze mensen al 60 jaar lang om in het kamp te blijven. Zo onderstrepen ze hun vluchtelingenstatus en dus de tijdelijkheid van hun verblijf. Die symboliek was bepalend voor het kamp: onafgewerkte gevels, bomen in potten in plaats van in de grond … Er was helemaal geen behoefte aan ons stedenbouwkundig ontwerp, omdat dat net een langetermijnvisie impliceert. Onze thesis werd een ontzettend moeilijke evenwichtsoefening.”
“De gesprekken die we voerden en onze lezing van het kamp leidden wel tot een groter bewustzijn bij de Palestijnen. Bara Wash, de jongen die ons het meest van plek naar plek bracht, en zijn vrienden wilden het kamp heel graag in pastelkleuren verven. Ze wilden het uitzicht van het kamp, dat gebukt ging onder vooroordelen binnen de Jordaanse samenleving, veranderen. De photoshopbeelden die ze daartoe maakten, bevatten foto’s die wij van het kamp hadden gemaakt. Het eindresultaat was een prachtig artistiek antwoord op de vragen rond identiteit en tijdelijkheid en leidde tot de emancipatie van een groep jongeren.”
"Het eindresultaat was een prachtig artistiek antwoord op de vragen rond identiteit en tijdelijkheid en leidde tot de emancipatie van een groep jongeren."
"Kunstenaars en ontwerpers kijken anders naar de wereld dan wetenschappers en politici. Emoties, verhalen, anekdotes, ritmes en beelden, dat is het materiaal waarmee kunstenaars werken. We verschuiven de aandacht en zetten de verbeeldingskracht aan. Ik geloof heel sterk dat kunst het vermogen heeft om mensen te helpen in hun alledaagse hindernissen."
Waar het verstand niet bij kan, trekt kunst verandering op gang
Het is Ciel niet te doen om het definiëren van afgebakende antwoorden en oplossingen. Wel om het verbeelden van complexiteit. Daar schuilt de meerwaarde van cultuur en de unieke impuls die kunstenaars kunnen geven aan andere sectoren. De wereld zit complex in elkaar. Je kan niet alles rationeel benaderen. Waar het verstand niet bij kan, kunnen emoties dat soms wel. Kunst is voor Ciel die emotie.
“Kunstenaars en ontwerpers kijken anders naar de wereld dan wetenschappers en politici. Emoties, verhalen, anekdotes, ritmes en beelden, dat is het materiaal waarmee kunstenaars werken. We verschuiven de aandacht en zetten de verbeeldingskracht aan. Ik geloof heel sterk dat kunst het vermogen heeft om mensen te helpen in hun alledaagse hindernissen. Dat betekent niet dat kunst altijd met kant-en-klare oplossingen komt. Soms prikken we net in de wonde. Zo maken we nieuwe openingen en trekken we verandering op gang.”
Ciel werkte bijvoorbeeld mee als curatorassistent aan het tentoonstellingsproject ‘Perpetual Uncertainty‘ van Z33 en Arts Catalyst. “We brachten kunstenaars in contact met ingenieurs in Mol en Dessel, die al jarenlang onderzoek doen naar de berging van nucleair afval. De wetenschappers gaven zelf aan dat de uitwisseling met kunstenaars voor hen heel waardevol was, omdat hun werk zoveel filosofische vragen opwierp waar een politieke discussie geen sluitend antwoord op kon bieden.”
"De wereld zit complex in elkaar. Je kan niet alles rationeel benaderen. Waar het verstand niet bij kan, kunnen emoties dat soms wel. Kunst is die emotie."
De financiële puzzel als grootste uitdaging
Als kunstenaar ben je wendbaar en houd je immer een open vizier. Dat biedt veel bewegingsvrijheid en ruimte voor experiment. Maar dat houdt ook obstakels in, wanneer het gaat over werken in opdracht. Ciel is zich bewust van die grenzen en hoopt in de toekomst op meer financiële ruggensteun.
“Je weet nooit wat je kan verwachten als je een kunstenaar bij een project betrekt. Als kunstenaar weet je ook nooit op voorhand wat je zal kunnen aanbieden voor je hebt kennisgemaakt met plek en project. Het is erg moeilijk om zo in opdracht te werken en om de financiële middelen te vinden. Daardoor start elk project met een lange onbetaalde fase van fondsen aanschrijven, onzekerheid over inkomsten en steun. Dat is altijd een hele puzzel, verschillende subsidiekanalen werken met andere vereisten en termijnen. De onzekerheid en energie die het schrijven van dergelijke dossiers vraagt, maken me soms erg moe en vaak zelfs moedeloos. Ik droom er dan ook van een beurs te ontvangen om onderzoek te financieren. Tot nu toe kon ik slechts fondsen bemachtigen om artistieke producties te realiseren, als antwoord op een onderzoek. Maar onderzoek en productie vormen samen mijn artistieke praktijk, die symbiose maakt de kern uit van wat ik doe.”
“Onderzoek en productie vormen samen mijn artistieke praktijk, die symbiose maakt de kern uit van wat ik doe.”
Ciel Grommen
Ciel Grommen vervolgde haar studie in de architectuur met een opleiding visuele kunsten aan de HEAD in Genève. Haar werk is transdisciplinair en bevraagt sociale, politieke en ecologische kwesties.
Op 8 oktober 2020 vertelt Ciel over het project Seasonal Neighbours, een onderzoekstraject naar menselijke relaties en seizoensarbeid in de Limburgse fruitpluk. Het traject stelt vragen rond het gebruik van publieke ruimte, huiselijkheid en burgerschap, onder meer via artistieke interventies.