Drempels bij cultuur voor mensen in armoede

Waar vind je een goed museum?

En hoe gedraag je je er?

Het zijn vragen waarop je redelijk snel een antwoord weet als je opgegroeid bent in een omgeving waarin musea vertrouwd aanvoelen.

Maar wat als dat niet het geval was? Wat als je inmiddels in de 30, 40, 50 bent en nog nooit in een museum bent geweest?

Er zijn heel wat mensen voor wie dat het geval is. En het is een van de redenen waarom Emilie Legon van vzw Recht-Op en Clara Luyckx van das Kunst vzw besloten om een samenwerking aan te gaan met Tammy Wille, publiekswerker van het MAS, en BLOC 2030, een cultureel centrum in de Luchtbal-wijk in Antwerpen.

Tammy: “Het was al een tijdje de bedoeling om een project uit te werken met Recht-Op. De familie-expo Iemand thuis leek ons daar een ideaal vertrekpunt voor. In die expo nodigen we volwassenen en kinderen uit om samen na te denken over het concept ‘thuis’.”

Emilie: “Recht-Op had toen al een aanvraag gedaan om in de Luchtbal-wijk een nieuw participatieproject op te starten rond cultuur. En een van de voorwaarden was om een artistieke partner bij het project te betrekken. Ik heb toen mijn oor te luister gelegd bij Tammy en zij verwees me door naar das Kunst. Met hen wilde ze al langer samenwerken.” 

Clara: “De expertise van das Kunst ligt vooral in onze ervaring met beeldend werken. En met de doelgroep: mensen in armoede, maatschappelijk kwetsbare gezinnen. Die groep is niet altijd van jongs af aan geconfronteerd geweest met kunst.”

Clara: “Emilie en ik gingen heel vaak samen op pad tijdens dit project. Zij zorgde dan voor het contact met de gezinnen, regelde dat we op vaste tijdstippen naar mensen thuis konden gaan. Omdat ze Emilie kenden, was er al van in het begin een vertrouwensband. En dan kwamen wij langs voor een workshop bij de mensen thuis. Zo ontstond er een toffe vertrouwensband tussen ons en de gezinnen die steeds meer groeide.”

Emilie: “Met de thuisworkshops gaven we mensen de kans om gastvrouw of gastheer te zijn, en dat vonden ze heel fijn. Want het gaat dan over hún huis, en dat terwijl het thema ‘thuis’ is. Omdat je in de privésfeer zit, wordt je band al snel informeler, echter en hechter. Dat was voor mij een absoluut hoogtepunt.”

Clara: “Musea en cultuur zijn voor ons vanzelfsprekend. Maar het gaat erom dat we iets behapbaar maken voor mensen die er niet van jongs af aan mee zijn geconfronteerd. Naar mijn aanvoelen gebeurt dat nog niet genoeg in musea, waardoor er een grote drempel is. Er hangt vaak een heel elitaire sfeer.”

Tammy: “Die elitaire sfeer heb je ook door het gebouw zelf. Het is al een drempel om binnen te wandelen. Nochtans is ons gebouw gratis toegankelijk: alleen als je een tentoonstelling wil bezoeken, betaal je inkom. En toch blijft de drempel bestaan.”

Emilie: “Met Recht-Op hebben we al onderzoek gedaan naar de drempels tot cultuur in het algemeen. Zoals Clara al zei, denken mensen in armoede soms: cultuur is niks voor mij, ik ben daar niet mee opgegroeid, ik ga niet weten waar ik op moet letten. Dat gaat over de capaciteit om culturele inhoud te verwerken. Vaak hebben die mensen dat wel, of kunnen ze dat ontwikkelen, en is dat zelfs niet zo moeilijk. Want iedereen heeft recht op een opinie. Die hoeft zelfs niet zo gegrond te zijn.”

“Er zijn ook praktische drempels. Het financiële kostenplaatje bijvoorbeeld. In Antwerpen is dat nu weggenomen met de A-kaart, waarmee je gratis naar alle stedelijke musea kan gaan. Er is ook de etiquette: als ik in een museum kom, wat wordt er dan van mij verwacht? Moet ik mijn jas in een locker steken? Maar ik heb geen geld bij – zijn er jetons die ik mag gebruiken? En wat gebeurt er met mijn jas als ik de locker niet openkrijg?”

“Vervolgens is er de informatiedrempel: ik weet niet waar de musea zijn, hoe ik er moet geraken, wat ik er kan doen, of ik het wel interessant ga vinden. En finaal, het netwerk: ga ik alleen gaan? En als ik thuiskom, kan ik dan met iemand napraten?”

Tammy: “Volgens mij moet iedereen vooral de kans krijgen om musea te leren kennen. Ik zeg niet dat iedereen moet komen, maar wel dat iedereen ze moet kunnen leren kennen. Nu gebeurt dat niet, en ik denk dat wij daar als museum een heel belangrijke rol in kunnen spelen.”

Clara: “Het belang van cultuur voor mensen in armoede? Voor das Kunst is dat: als je mensen in contact laat komen met artistieke creatieve activiteiten, bereid je hen voor op de toekomst. We leren hen omgaan met veranderingen en helpen hen om hun aanpassingsvermogen te verbeteren.”

Emilie: “Voor Recht-Op is cultuur een hefboom tot deelnemen aan de maatschappij. Ooit zijn we begonnen met een buddywerking rond cultuur. We koppelden een kansarme aan een kansrijke, omdat we geloofden in netwerkversterking. Het idee: als die kansarmen toegang hebben tot het netwerk van die kansrijke, dan gaan hun kansen automatisch vergroten. We zochten naar een verbindend middel en kozen cultuur. Maar toen zijn we gebotst op de kloof die mensen in kansarmoede ondervinden bij cultuur. We beseften dat we net meer moeten inzetten op cultuur, dat we die kloof moeten dichten, en dat dát hen beter gaat helpen om mee te doen in de samenleving.”

Emilie: “Wil je als culturele organisatie een bepaalde doelgroep beter bereiken? Leg je oor dan bij die doelgroep te luister. Vraag wat zij nodig hebben, waar zij naar op zoek zijn, wat er bij hen nog in de weg ligt. Denk niet dat je het zelf kan bedenken. En verwacht niet dat mensen naar jou komen. Als jij ze wil bereiken, ga dan naar hen.”

Clara: “Daar sluit ik me bij aan. Die mensen geraken niet tot bij jou. Ga naar hun wijken. Naar hun jeugdhuizen. En zorg dat de drempel om met jou mee te doen zo laag mogelijk is. Dat hebben wij perfect gedaan bij dit project met die thuisworkshops. Er was geen drempel, wij stonden voor hun deur en kregen hen zo mee.”

Tammy: “Dat is iets dat we bij het MAS meer moeten doen: uit ons kot komen. Voor sommige projecten doen we dat wel. Maar meestal vragen we mensen om naar ons te komen. Dus dat is een belangrijk aandachtspunt voor ons. We merken bijvoorbeeld dat het belangrijk is om zelf naar een pretloket (maandelijks ontmoetingsmoment in buurthuizen in Antwerpen waarbij het cultuur- en vrijetijdsaanbod wordt voorgesteld, red.) te gaan om ons aanbod bekend te maken. Op die manier leren de mensen ons al kennen. En zo hebben ze tijdens het evenement zelf ook meteen een aanspreekpunt.”

Clara: “Je onderschat hoe druk de planningen, dag- en weekschema’s zijn van de doelgroep waarmee wij nu gewerkt hebben. Langetermijnplannen werkt niet. Je moet heel kort op de bal spelen, hen er constant aan herinneren dat er iets is waar zij aan kunnen deelnemen. Dat vergt veel tijd, maar heeft wel de grootste impact.”