Kleinkijkacademie geeft zorgtaken een
creatieve make-over

Het project Kleinkijkacademie geeft zorgtaken een creatieve make-over. Zes kunstenaars en ontwerpers gingen aan de slag in zorgorganisatie Severinus in Veldhoven (NL). Ze werkten hiervoor samen met de begeleiders in de zorg. De ‘kleinkijk’ of het inzoomen van kunstenaars én begeleiders samen leidt tot verrassende invalshoeken. Samen zien ze meer.

Kunstenaar Feiko Beckers merkte op dat elke bewoner zijn eigen speciale mok heeft om makkelijker te drinken. Hij maakte ook voor de medewerkers speciale mokken, waardoor ze trager moeten drinken. Zo kwam gesprek op gang rond geduld, tijd nemen voor jezelf en voor de bewoners. De begeleiders kregen zo nieuwe tools in handen. Die tools vragen niet per se meer van hun schaarse tijd, maar leiden wel tot meer beleving en creativiteit voor de bewoners én de begeleider.

Social designers Sjaak Langenberg en Rosé de Beer ontwikkelden het concept en hebben de artistieke leiding. De werkvormen van de Kleinkijkacademie zijn ondertussen opgenomen in het Leerplein en de interne beroepsopleiding, de Severinus Academie. Beleving van kunst en cultuur door cliënten wordt zo onderdeel van de dagelijkse zorg.

Severinus en Kunstloc Brabant wilden kunst en cultuur toegankelijker maken voor mensen met een meervoudige handicap. Ze vroegen zich luidop af: is ons vrijetijdsaanbod nog wel passend voor de doelgroep? Er is weinig aanbod voor deze groep en de meesten kunnen ook zelf niet instaan voor hun eigen vrije tijd. Sjaak en Rosé kregen de vraag om eerst een onderzoek te doen en vervolgens een aanpak uit te werken.

Bij hun onderzoek in 2019 vertrokken ze vanuit het perspectief van het personeel van Severinus. Sjaak en Rosé: “We hebben al vaker onderzoek gedaan voor zorgorganisaties en hun cliënteel, we vonden het nu wel fijn om dit te doen voor het personeel. Als je hen meeneemt in een traject, doe je uiteindelijk ook iets voor de cliënt zelf.”

Een intensief traject waarvoor ze enerzijds met zowel bewoners als medewerkers in gesprek gingen, over vrije tijd en werk. Anderzijds observeerden ze ook, als vlieg op de muur, de manier van werken. Zo zagen ze de kleine dingen die de zorgorganisatie niet altijd zelf ziet. Zo kregen ze de poetsploeg en de poetskar in het vizier en allerlei mogelijkheden om daar tactiel mee aan de slag te gaan. “Alle dingen die je dagelijks gebruikt in zo’n woning kan je op een andere manier gebruiken. Dat kost op zich niet meer tijd. Je transformeert dagelijkse zorg naar culturele activiteiten. Zo wordt je werk leuker en beleeft de bewoner meer plezier.”

Vrije tijd en creativiteit dus niet als een een apart hoofdstuk, maar als integraal onderdeel van de dagelijkse praktijk in de voorziening. Een cliënt vond het bijvoorbeeld heel plezant om te kijken naar het rustig opvouwen van de was, daar is dan een extra activiteit van gemaakt. Op die manier wordt het gemakkelijker om vrije tijd te laten aansluiten bij het drukke schema van het personeel.

Sjaak en Rosé: “We wilden meerdere kunstenaars betrekken bij dit project, omdat je dan ook met meer disciplines iets kan doen. Zo werken we samen met Feiko Beckers, een kunstenaar die vooral werkt met mislukking en falen. Sommige bewoners vinden het wel grappig als er een kopje koffie omvalt, dat is dan bijna slapstick. Terwijl mensen in de zorg vooral bezig zijn om fouten te voorkomen. Feiko doet daar iets mee: laat het maar gebeuren, laat het maar misgaan. De kunstenaars gaan op avontuur met iedereen, dat moet je dan wel durven als zorgorganisatie, als begeleider, als cliënt.”

Vermomd als glazenwasser ging ontwerper Manon van Hoeckel aan de slag met bewoners en begeleiders van twee woningen van Severinus. Hoe kan glazenwassen een culturele activiteit worden? Door een interactief spel te spelen met gekleurd sop en sop waarin getekend kan worden. Ook een plumeau is niet zomaar een plumeau in de Kleinkijkacademie. In de wereld van kunstenares Cathalijne Smulders is de plumeau ook zeer geschikt om de hand van een bewoner te strelen, een zacht contact te creëren. Ook begeleiders leerde ze met voelsessies met gesloten ogen en spullen uit de slaapkamer hun omgeving opnieuw ontdekken.

In 2022 wonnen Sjaak Langenberg en Rosé de Beer met dit project de Dutch Design Award 2022 Publieksprijs. De vakjury: “Met de Kleinkijkacademie zijn de ontwerpers erin geslaagd een diepgaande, maar luchtige manier te vinden om zorgtaken te verlichten. Sjaak Langenberg & Rosé de Beer maken het onzichtbare tastbaar. De betrokken ontwerpers en kunstenaars laten daarmee echt iets achter wat relevant is voor zowel de bewoners als de begeleiders. Het schijnbaar eenvoudige karakter van de middelen en werkvormen hebben grote impact. Hiermee geven ze een heel concrete en tegelijkertijd speelse visie op een zwaar thema.”

Kunstenaarsduo Sjaak Langenberg & Rosé de Beer verbinden kunst, social design en zorg op een unieke manier. Ze werken daarvoor langdurig en nauw samen met zorgorganisaties. Hun aanpak leidt tot nieuwe handelingsperspectieven voor zorgmedewerkers, een andere beeldvorming rondom mensen met een beperking, en een nieuwe maatschappelijke betekenis van zorglocaties.