IGS’en cultuur en lokale besturen: samen bouwen aan inclusieve cultuurparticipatie
Cultuur geeft betekenis. Het biedt ruimte om contacten te leggen, herkenning en erkenning te vinden en je stem te laten horen.
Toch is cultuurparticipatie voor veel mensen niet vanzelfsprekend. Cultuur is vaak te duur, moeilijk te begrijpen en soms letterlijk onbereikbaar. Denk maar aan een bus die je 's avonds na een voorstelling niet naar huis kan brengen…
Maar hoe maak je cultuur toegankelijk en betekenisvol voor iedereen? De cultuurparticipatie van kansengroepen stimuleren gaat erover drempels structureel te verlagen. De sleutel tot succes? Sectoren en gemeenten met elkaar verbinden en praktijken versterken die cultuur toegankelijk maken.
Hier zijn 5 strategische handvatten voor de samenwerking tussen IGS’en cultuur (intergemeentelijke samenwerkingsverbanden met een bovenlokale cultuurwerking) en lokale besturen.
1. Geen luxe, maar een must
De samenwerking tussen IGS’en cultuur en lokale besturen rond inclusieve cultuurparticipatie is niet vrijblijvend. Het werd vastgelegd in het decreet bovenlokale cultuurwerking. Vanaf 2027 kunnen IGS’en cultuur bovendien extra inzetten op het uitbouwen van bovenlokale netwerken voor vrijetijdsparticipatie.
"Voor UiTPAS werken we nauw samen met W13, de Zuid-West-Vlaamse welzijnsvereniging.
We hebben zelfs de ambitie om in de toekomst samen een bovenlokaal netwerk vrijetijdsparticipatie uit te bouwen."
— Marnix Theys, Zuidwest
Verwerk je deze aanvraag in jouw cultuurnota? Dan hebben we een handige tool voor jou. Maak gebruik van de checklist afsprakennota van Démos en OP/TIL bij het uitwerken van jouw bovenlokaal netwerk vrijetijdsparticipatie. En, “Goed bezig!”, zouden we zeggen.
2. Het bewustzijn over drempels verhogen
Drempels zijn er in vele vormen: financieel, sociaal, cultureel, digitaal en taalkundig. En ze kunnen behoorlijk hardnekkig zijn. Om ze te verlagen is er structurele actie nodig. Dit kan onder meer door kansentarieven te faciliteren, toeleidingstrajecten en begeleiding te voorzien.
Communicatie die begrijpelijk en laagdrempelig is, draagt ook bij. Denk eraan om cultuur dichter bij het dagelijkse leven van mensen te brengen.
"Verenigingen informeren over de drempels die mensen in armoede ervaren en de communicatie zo laagdrempelig mogelijk maken, zijn twee zaken waar we graag rond willen werken." — Stien Roes, Neteland
3. Sterktes samenbrengen
Cultuurparticipatie versterken speelt lokaal en bovenlokaal. Het is de doelstelling van de beide niveaus, maar ze werken elk vanuit hun troeven.
Lokale besturen staan dicht bij hun inwoners, kunnen meer op maat werken en hebben voeling met het veld. Ze kunnen rekenen op de expertise van vrijetijdsdiensten en het OCMW om mensen in armoede meer te laten participeren.
IGS’en hebben zicht op wat er regionaal nodig is en kunnen partners verbinden over gemeentegrenzen heen. IGS’en verbinden niet alleen gemeenten, maar betrekken ook sectoren zoals welzijn, onderwijs, jeugd en integratie in hun netwerk.
Ze creëren ruimte voor gemeenten om mee op de kar te springen, ook al hebben ze zelf minder draagkracht. Én, IGS’en kunnen meer experimenteren met nieuwe methodieken, doelgroepen of vormen van samenwerking.
“We bouwen een regionaal netwerk voor nieuwkomers via sociale huizen. Diversiteit en inclusie zijn de maatschappelijke uitdagingen die het hoogst in ons prioriteitenlijstje staan.”
— Tom Van de Velde, Dijk92
Deze samenwerking vraagt duidelijke afspraken, onderling vertrouwen en zicht op ieders rol. Maar als die goed zit, kunnen cultuurparticipatie en spreiding écht versterkt worden! Vanuit wat lokaal groeit én vanuit wat bovenlokaal nodig is. Die dubbele beweging maakt het verschil.
4. Verandering is de enige constante
Onze huidige samenleving verandert razendsnel en dat maakt bestaande drempels zichtbaarder. Demografische evoluties, maatschappelijke uitdagingen en verschuivende woon- en leefpatronen stellen het cultuurbeleid voor nieuwe uitdagingen. Wie neemt deel, wie niet en waarom? Welke vormen van cultuur zijn bereikbaar of herkenbaar?
Binnen Neteland wordt bijvoorbeeld bewust ingespeeld op de groeiende culturele en taaldiversiteit. Dat vertaalt zich in concrete initiatieven zoals leesplezier op pleintjes, cultuuraanbod op maat en samenwerkingen met welzijn.
IGS’en en lokale besturen kunnen hierin samen het verschil maken door praktijkervaring te bundelen, regionale inzichten te delen en die om te zetten in acties zoals een gedeelde cultuuragenda, mobiele programmatie of lagere deelnamekosten.
5. Cultuur op herkenbare plekken
Als cultuur echt toegankelijk wil zijn, is die liefst ook dichtbij te vinden. Mensen voelen zich sneller aangesproken door cultuur wanneer die plaatsvindt op herkenbare plekken, in hun eigen omgeving. Het gaat niet per se over de afstand en vindt niet alleen plaats in grote cultuurhuizen. Zie het meer als een netwerk van toegankelijke en herkenbare plaatsen in de regio die uitnodigen tot ontmoeting.
Het project Expeditie Community Librarian van Stuifzand toont bijvoorbeeld hoe bibliotheken kunnen functioneren als een publieke huiskamer, een betekenisvolle ‘derde plek’ waar mensen zich thuis voelen.
Ken je het concept van de 15-minutenstad? Het idee is dat iedereen binnen 15 minuten wandelen of fietsen toegang heeft tot essentiële diensten, inclusief cultuur.
Tot slot
We bouwen aan cultuur dichtbij mensen. De weg naar inclusieve cultuurparticipatie is geen rechte lijn. Het is een proces van vallen en opstaan. Je leert uit de praktijk en werkt stap voor stap aan partnerschappen over sectoren en grenzen heen. IGS’en en lokale besturen bouwen mee aan cultuur die dichter bij mensen staat: in taal, in plek en in gevoel.