Lille3000 zet dynamiek culturele hoofdstad Lille2004 al 20 jaar voort in regio
In 2004 was Lille de Culturele Hoofdstad van Europa. Het evenement vierde de transformatie van de regio Lille van een postindustriële agglomeratie naar een modern knooppunt. Twintig jaar later zet Lille3000 nog steeds deze culturele dynamiek voort, samen met de regio.
In deze bijdrage leer je over de mechanismen waarmee Lille3000 de regionale betrokkenheid poogt te versterken en over de economische en maatschappelijke impact van deze culturele initiatieven op de Métropole Européenne de Lille.
Eerste poging: de Olympische Spelen
Lille stelde zich eind de jaren ‘90 kandidaat om de Olympische Spelen van 2004 te organiseren. De stad werd niet geselecteerd als officiële kandidaatstad door het Internationaal Olympisch Comité (IOC), de eer ging naar Athene. Nadat Lille zich niet kwalificeerde voor de officiële ronde, besloot de stad het enthousiasme rond deze kandidatuur te benutten door te kandideren voor de titel van Culturele Hoofdstad van Europa.
De initiatiefnemer voor de Olympische kandidatuur en later ook voor de Culturele Hoofdstad is het Comité Grand Lille, een verzameling personen uit de economische wereld en de overheid.
De Olympische kandidatuur had vooral als doel om via de media de veranderende stad en daarbij gepaarde imago uit te dragen. Die stadstransformatie was in de jaren negentig begonnen onder impuls van Pierre Mauroy. Hij was een Franse socialistische politicus die van 1981 tot 1984 premier van Frankrijk was onder president François Mitterrand en van 1973 tot 2001 burgemeester van Lille, waar hij een groot stempel drukte op de modernisering en ontwikkeling van de stad.
Lille2004 viert de heropstanding
De agglomeratie van Lille, samen met Roubaix en Tourcoing, was in de 19de en 20ste eeuw gekenmerkt door industrie, voornamelijk textiel. Na de economische crisis in de jaren 70 en 80 met de sluiting van vele fabrieken, had het gebied te kampen met de gevolgen van 150 jaar zware industrie.
Er was een gebrek aan aantrekkelijkheid en creativiteit. De regio leed onder vooroordelen in de rest van Frankrijk: vies, armoede, slecht weer, slechte leefomstandigheden ... De inwoners hadden een complexe relatie met hun identiteit, ze waren trots op hun regio, maar tegelijk beschaamd door het feit dat ze werden geminacht.
Sinds het begin van de jaren tachtig werkten politici en economische besluitvormers aan een internationale ontwikkelingsstrategie. Het imago van Lille begon al te veranderen in de jaren negentig. Dit werd aangestuurd door de opening van de Kanaaltunnel en daaraan gepaard de voltooiing van het hogesnelheidstreinnetwerk dat Parijs, Londen en Brussel verbindt, met Lille in het centrum.
Dit gaf de stad haar historische rol als poort tussen Frankrijk en Noordwest-Europa terug. Euralille - met als architect onder meer Rem Koolhaas - werd in de jaren ‘90 beschouwd als het grootste en meest innovatieve stedelijke ontwikkelingsproject in Frankrijk, en een symbool van economische vernieuwing.
Parallel hieraan ontwikkelde zich in de jaren tachtig en negentig een zeer dicht cultureel leven, met nieuwe faciliteiten en spelers niet alleen in Lille, maar ook in Roubaix en Tourcoing. Het museum voor Schone Kunsten werd gerenoveerd en heropende in 1997.
Culturele industrieën begonnen zich te ontwikkelen. De organisatie van Lille 2004 was de eerste gelegenheid voor de media om verslag te doen van deze verandering.
Het programma van Lille2004 was uitzonderlijk breed en divers, de hele omliggende regio werd meegenomen, 193 gemeenten namen deel, zelfs Belgische steden als Kortrijk en Doornik.
Op 6 december 2003 vond de officiële opening plaats met het ‘Bal Blanc’, waarbij deelnemers werden uitgenodigd zich in het wit te kleden. Dit evenement was een enorm succes: meer dan een half miljoen mensen deed mee.
Gedurende het jaar vonden veel culturele activiteiten plaats in zogenaamde maisons folie : oude fabrieken en gebouwen die werden omgetoverd tot plekken voor kunst, concerten en exposities. Deze waren niet alleen te vinden in Lille, maar ook in andere steden in Frankrijk en België, zoals Kortrijk, Doornik en Bergen.
Er vonden expo’s plaats rond Rubens, Picasso, Matisse die tienduizenden bezoekers trokken. Tijdens speciale weekenden konden bezoekers kennismaken met verschillende culturen en thema’s, zoals Afrika, China, Japan, Marrakech, New York, Polen, robots, en meer. Er waren parades, optredens en feesten rond deze thema’s.
Er werden in totaal 2.500 evenementen georganiseerd, waaronder concerten, tentoonstellingen, feesten en straatoptredens, met in totaal ongeveer 17.000 artiesten en 9 miljoen bezoekers.
Een regionaal en grensoverschrijdend samenwerkingsverband
Roubaix en Tourcoing vormen samen met Lille een stadsagglomeratie met ongeveer 1,2 miljoen inwoners. Er is al sedert de jaren 60 een intercommunaal samenwerkingsverband dat de tientallen gemeenten uit de stadsagglomeratie verzamelt.
De Lille Métropole Communauté urbaine (LMCU) was een samenwerkingsverband van gemeenten rond Lille, opgericht in 1967 als de Communauté urbaine de Lille (CUDL) en hernoemd in 1996 tot LMCU. Het doel was om het versnipperde bestuur van de agglomeratie te overstijgen door gemeenschappelijke diensten en beleid te ontwikkelen op het gebied van stedelijke ontwikkeling, mobiliteit, economie en openbare diensten.
De LMCU groeide uit tot een krachtige motor voor de modernisering en internationale profilering van de regio, met grote projecten zoals Euralille en de uitbouw van hoogwaardig openbaar vervoer.
In 2015 werd de LMCU omgevormd tot de Métropole européenne de Lille (MEL), na een hervorming die meer bevoegdheden toekende aan grote stedelijke gebieden. De MEL kreeg extra taken en verantwoordelijkheden, onder meer op het gebied van economische ontwikkeling, huisvesting, milieu en ruimtelijke ordening.
Ze bestaat nu uit 95 gemeenten en telt ruim 1,1 miljoen inwoners. De MEL speelt een centrale rol in het bestuur en de ontwikkeling van de metropool Lille, met een focus op duurzaamheid, innovatie en internationale samenwerking.
Lille 2004 vond nog plaats in de periode van de Communauté urbaine de Lille. Het cultuurjaar werd vanaf het begin opgevat als een regionaal evenement, uitgebreid tot de agglomeratie en daarbuiten. Honderdnegenennegentig gemeenten waren partners in het programma van Lille2004. Als onderdeel van de langetermijninvesteringen die rond Lille2004 werden gerealiseerd, werden er nieuwe culturele faciliteiten gecreëerd, de zogenaamde Maisons Folies. Hiervan kwamen er ook in Tourcoing en Roubaix.
De voormalige Condition publique in Roubaix, een cultureel centrum, wordt beschreven als de grootste van de Maisons Folies van 2004. Ook de transformatie van Le Fresnoy in Tourcoing tot studio voor hedendaagse beeldende kunsten was een belangrijke culturele faciliteit. De transformatie van een voormalig art deco zwembad in Roubaix tot museum van kunst en industrie versterkte ook het potentieel.
Hoewel de samenwerking concreet resulteerde in gedeelde evenementen, investeringen in faciliteiten en deelname aan het programma, was er na afloop van 2004 wat ontevredenheid over de gedeelde impact van het evenement. De samenwerking leidde niet altijd tot een evenredige verdeling van voordelen.
Lille2004 was ook een grensoverschrijdend evenement, waarbij ook de Vlaamse en Waalse buursteden Kortrijk en Tournai betrokken waren. Kortrijk zette in de periode rond Lille2004 in op de herinrichting van culturele infrastructuur, zoals het Buda-eiland en organiseerde mee een aantal expo’s en evenementen.
Er was in die tijd al samenwerking tussen intercommunales in de grensregio. In 2008 werd - eveneens onder impuls van Pierre Mauroy - de Eurometropool Lille-Kortrijk-Tournai, opgericht als eerste EGTS, een Europese groepering voor territoriale samenwerking.
Een duidelijke 'voor en na'
Lille2004 had een aanzienlijke en duurzame impact op de regio. Het evenement was een keerpunt, met een duidelijk 'vóór' en 'na', waarbij het imago en de reputatie van de oude industriële verstedelijking sterk werden verbeterd en blijvend werden herzien. Er werden langetermijninvesteringen gedaan in culturele faciliteiten zoals de Maisons Folies en de renovatie van erfgoed en de openbare ruimte.
Economisch gezien was er een reële impact, met name op het toerisme, en het evenement was gekoppeld aan de ontwikkeling van creatieve industrieën. De regionale samenwerkingsdynamiek en de grensoverschrijdende samenwerking werden versterkt.
Lille 3000 zet de dynamiek voort
De culturele dynamiek hield niet op in 2004; Lille3000 werd opgericht om de geest van 2004 voort te zetten met regelmatige, grootschalige evenementen. Het idee was om de dynamiek en het internationale profiel van de regio te behouden door regelmatig grote culturele evenementen te organiseren.
De eerste editie van Lille3000 vond plaats in 2006, met als thema “Bombaysers de Lille”. Sindsdien zijn er om de drie à vier jaar nieuwe edities gelanceerd, telkens rond een ander thema, zoals “Fantastic” (2009), “Renaissance” (2012), “Fantastic” (2015), “Eldorado” (2019), “Utopia” (2022). Momenteel vindt het festival “Fiesta” plaats (2025).
De programmering omvat telkens een mix van tentoonstellingen en grootschalige installaties en kunstwerken op diverse locaties in de stad, concerten en optredens, publieksevenementen in de openbare ruimte zoals parades en performances tot interactieve installaties. Het festival heeft een internationale invalshoek, waarbij culturen van over de hele wereld worden belicht.
Lille3000 heeft sinds 2019 de betrokkenheid van alle 90 gemeenten van de Métropole Européenne de Lille versterkt door de participatieve aanpak te versterken. In tegenstelling tot eerdere edities, waarin vooral een selecte groep gemeenten actief deelnam, werd vanaf de editie “Eldorado” in 2019 uitdrukkelijk gestreefd naar de deelname van elke gemeente aan het programma.
Dit zijn de lijnen om tot die samenwerking te komen:
- Voorafgaand aan elke editie vinden tientallen bijeenkomsten plaats tussen de organisatoren van Lille 3000 en lokale besturen, verenigingen, scholen en culturele actoren.
- Elke gemeente organiseert minstens één activiteit binnen het Lille 3000-programma, waardoor het evenement zichtbaar en tastbaar wordt voor alle inwoners.
- Lille 3000 stimuleert participatie door grote, langlopende projecten op te zetten waarin inwoners, verenigingen en scholen actief kunnen meedoen, zoals muziek- en dansprojecten met harmonieën en fanfares uit de hele regio.
- Diverse formats: het programma omvat tentoonstellingen, voorstellingen, debatten, culinaire evenementen en digitale activiteiten.
De financiering van Lille3000 gebeurt vanuit verschillende overheidsniveaus en de private sector: de stad Lille), de Métropole Européenne de Lille (MEL) en de Regio Hauts-de-France, AG2R La Mondiale, Caisse d’Épargne Hauts de France, EDF, Auchan Retail, Nhood ...
Volgens het Observatoire métropolitain du tourisme zou de editie "Utopia" in 2022 bijna 53 miljoen euro aan economische return hebben opgeleverd. Een enquête van Mediacités toont echter dat de gegevens over hotelovernachtingen tijdens de edities van Lille3000 geen noemenswaardige stijging laten zien, wat suggereert dat de impact op het toerisme misschien niet zo groot is als ze lijkt.
Ondanks de positieve aspecten valt er best wat lokale kritiek te noteren rond de tweejaarlijkse festivals. Zo wordt er een debat gevoerd over het vermogen van Lille3000 om sociale kwesties en de verwachtingen van de inwoners te weerspiegelen. Sommigen zien het louter als een instrument voor stads- en regiomarketing, terwijl anderen het dan weer opnemen voor de rol van Lille3000 als verbinder, vooral tijdens het traject dat leidt tot de grote parades. Een aantal lokale culturele spelers verwijt Lille3000 dat het een onevenredig groot deel van de culturele budgetten opslorpt ten nadele van kleinere structuren. Door te kiezen voor grote opzichtige ingrepen is er onvoldoende budget voor talentontwikkeling en fijnmaziger cultuurwerk, klinkt het.
Meer lezen?
- Lille 3000
- Kunst in de publieke ruimte beweegt zich tussen reflectie en commercie - de lage landen
- Rijsel zoekt naar Eldorado met Lille3000 - de lage landen
- Utopia: laveren tussen kunst en entertainment - de lage landen
- Lille 3000 : tout ça pour ça ?
- Lille 2004 and the role of culture in the regeneration of Lille métropole (PDF)
