Tartu 2024: aanzienlijke impact op regio

De diversiteit van Zuid-Estland is opmerkelijk; er worden verschillende talen gesproken en er is zelfs een onofficieel koninkrijk van het Seto-volk, met een eigen cultuur, taal en jaarlijks democratisch verkozen koning of koningin. 

"Deze samenwerking tussen Tartu en Zuid-Estland was de grootste regionale culturele samenwerking ooit in Estland. Het bracht 20 gemeenten samen op een schaal die ongekend was, een initiatief waarvan we hopen dat de samenwerking ook na 2024 voortduurt als een belangrijke erfenis."

In 2024 deelde Tartu de titel met Bad Ischl in Oostenrijk en Bodø in Noorwegen. Ondanks de geografische spreiding ontstond er een hechte band tussen deze steden. 

"Ons team van 50 mensen coördineerde een programma met 350 projecten en meer dan 1600 evenementen, verspreid over de stad en de hele regio Zuid-Estland. We mikten op 1 miljoen bezoeken, een ambitieus doel voor een land met 1,3 miljoen inwoners. Meer dan 5000 vrijwilligers waren betrokken, wat de brede gedragenheid illustreert."

Het budget werd voornamelijk gedragen door het Ministerie van Cultuur en de stad Tartu, aangevuld met een significante bijdrage van €1,5 miljoen van de deelnemende regiogemeenten (naar rato van hun grootte), private sponsoring, EU-projecten en de Melina Mercouri Prijs voor de goede voorbereiding.

Het artistieke concept, "Arts of Survival" (Kunsten van het Overleven), vormde de rode draad. Dit concept omvatte alle kennis, vaardigheden en competenties die nodig zijn voor een goed leven in de toekomst, reflecterend op de uitdagingen van vandaag. Wat betekent het om een kleine cultuur te zijn in de periferie van Europa? Hoe overleef je als kunstenaar in een landelijk gebied? Hoe gaan we om met mondiale crises zoals klimaatverandering, globalisering en oorlog? Elk project, van groot tot klein, reflecteerde op zijn eigen manier op deze "Arts of Survival".

Het programma kende vier lijnen: "Tartu with Earth" (milieu), "Tartu with Humanity" (mens-zijn), "Tartu with Universe" (wetenschap & technologie) en "Tartu with Europe" (Europese identiteit & dimensie). Er waren grootschalige evenementen zoals de traditionele Zang- en Dansviering, die zijn oorsprong in Tartu heeft, en een indrukwekkende expositie van de Japanse kunstenaar Ryoji Ikeda. Maar juist ook kleinere, intieme projecten toonden de ziel van de regio, zoals het "Naked Truth" Sauna Opinion Festival, waar discussies plaatsvonden in de gelijkwaardigheid van de sauna, en het romantische "Kissing Tartu" evenement op het stadsplein.

De Europese dimensie was van groot belang, zeker gezien de ligging van Estland aan de rand van Europa en haar recente geschiedenis. Tartu wilde de Europese identiteit dichter bij de inwoners van Zuid-Estland brengen, maar tegelijkertijd ook Zuid-Estland en haar unieke verhalen dichter bij Europa. Dit gebeurde via het programma, maar ook door sterke internationale samenwerking, gebruikmakend van het ECOC-netwerk, culturele diplomatie (delegaties bezochten ook de regio), het faciliteren van partnerschappen voor lokale culturele organisatoren en gerichte marketing naar Europese doelmarkten.

De impact op de regio was aanzienlijk. Culturele organisatoren in Zuid-Estland ontdekten dat het mogelijk is om succesvolle, internationale evenementen te organiseren, zelfs op afgelegen locaties, zoals de tech-kunst expositie "Wild Bits" midden in het bos. Er ontstonden nieuwe internationale connecties, zoals het project "Creative Relaxation Time / Aeg akkas" over slow living in samenwerking met Japanse kunstenaars. Documentairefilms gemaakt door Europese regisseurs boden een frisse blik op Zuid-Estland. Lokale actoren kregen toegang tot netwerken, kennis over financiering en internationale publieksbenadering, en leerden van andere ECOC-regio's.

"Misschien wel de belangrijkste bijdrage op lange termijn was de investering in mensen. Door "learning by doing" en gerichte trainingen, zoals het International Culture Campus forum, hebben we de capaciteit van culturele professionals in de regio versterkt, in de hoop dat Zuid-Estland een duurzame, internationale ontmoetingsplek blijft."

• Gedeeld eigenaarschap is cruciaal — Door de regio (Zuid-Estland) vanaf het begin volledig te betrekken als gelijkwaardige partner, en niet slechts als locatie, ontstond er een breed draagvlak en commitment. De financiële bijdrage van gemeenten naar rato van hun grootte versterkte dit gevoel van mede-eigenaarschap.
• Schaalvoordelen benutten — Een Culturele Hoofdstad biedt een uniek platform en middelen die normaal gesproken buiten het bereik van individuele (kleinere) gemeenten of culturele organisaties in de regio liggen. Dit omvat toegang tot internationale netwerken, expertise, marketingkracht en financiering.
• Maatwerk voor de regio — Het programma en de ondersteuning moeten rekening houden met de specifieke context, uitdagingen en sterktes van de regio (bv. plattelandskarakter, specifieke culturele tradities, demografische uitdagingen, gebrek aan internationale ervaring). Projecten die hierop inspelen (zoals "Wild Bits" of de sauna-evenementen) zijn vaak authentieker en succesvoller.
• Verbinding stad-regio versterken — Het project overbrugde de kloof tussen het stedelijke centrum (Tartu) en het omliggende platteland, zowel fysiek (evenementen in de regio) als mentaal (samenwerking, gedeelde identiteit). Het toonde aan dat stad en regio elkaar kunnen versterken.
• Investeren in mensen voor duurzaamheid — Het belangrijkste kapitaal voor de toekomst zijn de mensen. Door te investeren in de vaardigheden, ervaring en netwerken van lokale culturele organisatoren, vrijwilligers en gemeenschappen, creëer je een erfenis die veel langer meegaat dan het titeljaar zelf. Dit bouwt capaciteit op voor toekomstige initiatieven.
• Zichtbaarheid voor de hele regio — Een groot evenement als ECOC kan de zichtbaarheid van een hele regio vergroten, niet alleen de centrale stad. Dit vereist wel een bewuste strategie in communicatie en marketing om de verhalen en attracties van de regio actief uit te dragen.
• Lange adem nodig — Het opbouwen van vertrouwen en effectieve samenwerking tussen meerdere gemeenten en organisaties kost tijd. Het succes van Tartu 2024 was het resultaat van een langdurig proces dat al begon bij de bidfase. Continuïteit na het project is essentieel om de vruchten te blijven plukken.