Cultuur Noordrand — “Als je goed kan samenwerken, wordt 1 + 1 ineens 5!”

Het cultureel netwerk van Cultuur Noordrand groepeert 13 steden en gemeenten ten noorden van Brussel. Van Asse over Kapelle-Op-Den-Bos tot Vilvoorde. Het is geen homogene regio met een duidelijke identiteit, maar eentje met diverse culturele en maatschappelijke uitdagingen door de nabijheid en invloedssfeer van Brussel als internationale hoofdstad. Hier vind je steden en gemeenten met zowel een randstedelijke als landelijke context, met de afstand tot Brussel als parameter. 

Via de cultuurnota vonden de steden en gemeenten elkaar in vijf uitdagingen:

• Inzetten op de meerwaarde van cultuur voor kinderen en jongeren.
• Drempels voor cultuurparticipatie verlagen.
• Inspelen op het internationale en superdiverse karakter van de regio.
• Een kwalitatieve en gevarieerde cultuurpraktijk voor iedereen.
• Inzetten op de verbindende kracht van erfgoed. 

Aan elke uitdaging werd een diverse werkgroep gekoppeld die de inhoudelijke koers en prioriteiten bepaalt.

Jo: “Daarin zit telkens een vertegenwoordiger van elk lokaal bestuur, maar dat is niet per se iemand die bij de gemeente werkt. Om duidelijk te maken naar wie we op zoek waren, maakten we bij de start per werkgroep een profiel van de ideale deelnemer op. Dat het iemand moest zijn die het thema lokaal ter harte neemt en betrokken is in de gemeente, is logisch. Maar belangrijk was ook dat de afgevaardigden verder kijken dan hun eigen gemeentegrenzen. Uiteraard vertrek je vanuit de ervaring in de gemeente, maar het gaat om meer dan een win-win voor je eigen achterban behalen. Je maakt deel uit van de werkgroep omdat je mee wil nadenken: Waar kunnen we binnen deze uitdaging met deze regio naartoe? Dat wilden we bij aanvang duidelijk stellen.”

Voor de komst van het IGS bestond er reeds een netwerk van bibliotheken en eentje van de cultuurhuizen. Die werkten los van elkaar. Door de werkgroepen op de uitdagingen te enten, werden die spelers spontaan met elkaar vermengd, en ook andere domeinen kwamen erbij.

Jo: “Voor Cultuur Noordrand was het opzet om meteen, van in het begin, andere sectoren dan enkel cultuur te betrekken. In de werkgroep die zich buigt over de uitdaging ‘inspelen op de meerwaarde van cultuur voor kinderen en jongeren’ zitten naast een jeugdprogrammator en bibliotheekmedewerker ook mensen van de vrijetijdsdienst, een pedagogisch directeur van een school, een acteur … Zo krijg je niet alleen heel veel nieuwe impulsen binnen, maar kan je ook expertise delen. Doordat je allemaal in dezelfde regio actief bent, begrijp je elkaar ook echt, je kan zaken bij elkaar aftoetsen … Kortom: je leert enorm veel van elkaar. Kennis die je ook buiten deze samenwerking verder helpen.”

Om te weten wat er speelt in de lokale erfgoedwereld ontstond binnen de erfgoedwerkgroep het idee om erfgoedcafés te organiseren. “In onze regio is ER veel cultureel erfgoed, maar we hebben geen erfgoedcel of IOED. Dus stelden we ons tijdens een erfgoedcafé voor aan de heemkundige kringen, om te kijken waar hun noden liggen. Omdat ze meer willen weten over de gidsenwerking en beeldbanken gaan enkele collega’s nu een toelichting geven rond die thema’s. En zo werken we het liefst: bottom-up, vertrekkende vanuit het veld.”

Om snel zichtbaar te zijn, werd bij de start van Cultuur Noordrand ook vertrokken van initiatieven die andere organisaties reeds in de wereld zetten.

Jo: “Je hoeft niet altijd het warm water uit te vinden. Soms kan het bijvoorbeeld interessant zijn om een bestaand initiatief binnen de regio uit te bouwen en op te schalen. Zo hingen we ons karretje aan Atelier in Beeld, een initiatief van Kunstwerkt, waarbij beeldende kunstenaars hun atelier openstellen voor het publiek. Een initiatief dat perfect aansluit bij onze uitdaging ‘een kwalitatieve en gevarieerde cultuurpraktijk voor iedereen’.”

Aan de eerste Atelier in Beeld namen meteen 20 kunstenaars deel, het jaar erop 30.

Jo: “Die directe zichtbaarheid in het veld vond ik belangrijk. Doordat je dit project samen aanpakt, kan je het meteen meer uitstraling geven. Je communiceert in de hele regio over het project, waardoor het bereik veel groter is. Dat komt niet alleen de kunstenaar, maar ook het publiek ten goede, want dat kan op meerdere plaatsen terecht. Om de kunstenaars in de spotlights te zetten, deden we interviews met de kunstenaars, RINGtv maakte een reportage … Bovendien brachten we de kunstenaars na afloop met elkaar in contact. Via de workshop ‘Hoe stel je je werken tentoon’ zetten we in op de connectie tussen de deelnemende kunstenaars, die elkaar steeds beter leren kennen.”

Cultuur Noordrand werkt zowel op korte als lange termijn.

Jo: “Naast de zogenaamde quick wins denken we achter de schermen bijvoorbeeld na over hoe we in de toekomst anderstaligen meer kunnen betrekken bij cultuur, met respect voor ieders identiteit, maar met het Nederlands als verbindende taal.”

‘Omgaan met meertaligheid in de cultuurpraktijk’ is een thema dat bij iedereen leeft. Daarom organiseerde Cultuur Noordrand een hele Trefdag rond het thema.

Jo: “Door de eigen ervaringen op het terrein te koppelen aan de expertise van onder meer vzw ‘de Rand’ willen we samen een kader scheppen, waar we de politiek hopelijk ook warm voor kunnen maken. Het is een werk van lange adem, maar dat we nu samen dit huiswerk maken, is een belangrijke eerste stap.”

Initiatieven die alle gemeenten verrijken of waar iedereen aan kan participeren. Daar gaat Jo voor.

“Bij alles wat we doen, stel ik mezelf altijd twee vragen: Sluit het project aan bij onze uitdagingen? En what’s in it voor iedereen? Ik ben dan ook trots dat projecten als de Jeugdboekenmaand of PianoDays alle 13 gemeenten bedienen. Maatwerk maakt veel mogelijk. Voor PianoDays hebben we bijvoorbeeld een curator aangesteld. Die gaat met de gemeenten mee op zoek naar geschikte locaties, bekijkt welke concerten lokaal haalbaar zijn … Door het aanbod licht aan te passen of de uren van de activiteit te laten overeenkomen met wat lokaal gangbaar is, kreeg hij iedereen mee.”

Als een gemeente uiteindelijk beslist om niet mee te doen, laat Jo die ook niet zomaar los.

“Wie interesse toonde, blijven we op de hoogte houden en betrekken waar mogelijk. Neem nu het UiTPAS-verhaal, waar momenteel 6 van de 13 gemeenten aan gaan meedoen. Je zou kunnen zeggen: ‘Als maar de helft deelneemt, doe het dan niet.’ Maar onze methodiek is om toch al te starten, want alleen zouden ze het nooit kunnen realiseren. Door een IGS-medewerker halftijds vrij te maken willen we onze gemeenten bovendien extra ondersteunen in dit UiTPAS-verhaal. En ondertussen kunnen de andere geesten gaandeweg rijpen. Draagvlak creëer je door te blijven informeren en heel transparant te zijn.”

Voor lokale besturen ziet Jo grote voordelen aan een samenwerking met een IGS.

“Door je te engageren binnen een regio zet je stappen die je lokaal alleen nooit zou kunnen zetten. Ik denk maar aan de introductie van de UiTPAS of het regionaal netwerk vrijetijdsparticipatie voor mensen in armoede, waar we momenteel subsidies voor aangevraagd hebben. Een andere absolute meerwaarde is de uitbouw van een lerend netwerk. Via de werkgroepen en projecten is er een enorme uitwisseling aan expertise tussen verschillende diensten en sectoren. En tot slot heb je de concrete projecten die je in jouw gemeente kan organiseren, waar wij vanuit Cultuur Noordrand vaak ook eigen middelen insteken: de nieuwe aanpak van de Jeugdboekenmaand, PianoDays, pARTkoer, de livestream in de woonzorgcentra …”

Hoe breekt de werking van een IGS in op het takenpakket van de lokale cultuurwerkers?

Jo: “Wij kijken vooral naar de mensen in het veld en stellen de vraag: Wat kunnen wij voor jullie betekenen? Zo kregen we vanuit de regiobib bijvoorbeeld de vraag om voor de financiële afhandeling van de dertien bibliotheken te zorgen, wat we nu ook doen. Maar we gaan vooral voor een duidelijke rolverdeling, waarbij ons IGS steevast de regie in handen neemt, en de praktische uitwerking ter plaatse gebeurt.”

pARTkoer, het kunsteducatief project waarbij elk leerjaar uit het basisonderwijs jaarlijks via een voorstelling, workshop, Doe-Denk-Dingen en kunstkoffer met een andere kunstvorm aan de slag gaat, is daar een mooi voorbeeld van.

Jo: “In dit project is Cultuur Noordrand het bovenlokaal aanspreekpunt dat zorgt voor de algemene communicatie en de bovenlokale administratie (opmaak bovenlokale planning, coördinatie levering materiaal, opvolgen evaluatie, begroting en facturatie). Per deelnemende gemeente werd iemand aangeduid als contactpersoon tussen de scholen en de kerngroep/Cultuur Noordrand. Die contactpersoon engageert de scholen en bezorgt ze de nodige informatie. Alle materiaal wordt aangeleverd. Voor de boeking van de voorstellingen staat de persoon ter plaatse in. En ook het budget om de voorstellingen te financieren, wordt lokaal voorzien. De regiosubsidie financiert dan weer de drie andere modules.”

Natuurlijk loopt niet alles altijd van een leien dakje.

Jo: “We lopen al eens subsidies mis en organiseerden eens een muziekworkshop voor jongeren waar niemand op afkwam. Niet fijn. Maar daardoor pakken we het nu anders aan. Zo trekken we momenteel met een mobiele opnamestudio naar een middelbare school, waar jongeren – tijdens de middagpauze – vanalles kunnen uitproberen, om hen op die manier toe te leiden naar andere activiteiten. Het is experimenteren en proberen, maar zo kom je vaak tot de mooiste resultaten.”