de Merode — “Ga op zoek naar wat jouw gemeenten bindt?”

Zeven lokale besturen maken deel uit van de projectvereniging Cultuur & Erfgoed de Merode. Vijf daarvan vormen samen Cultuurregio de Merode: Hulshout, Herselt, Scherpenheuvel-Zichem, Tessenderlo en Westerlo. Maar ook met Aarschot werken ze regelmatig goed samen. 

Wat opvalt is dat deze cultuurregio provincieoverschrijdend werkt, met zowel gemeenten in Vlaams-Brabant, Limburg als Antwerpen. Door de komst van de nieuwe referentieregio’s staat die samenstelling nu onder druk. “Als je het nieuwe decreet 100% toepast, wordt ons werkingsgebied in drie gesplitst. Onze samenwerking kan dus op lange termijn niet blijven bestaan, tenzij we een uitzondering krijgen. Daar gaan we nu met enkele gemeenten voor”, vermeldt Falke. 

Om de complexe situatie te helpen duiden, zit ze regelmatig samen met de lokale besturen. “Onze dossierkennis en objectieve benadering worden geapprecieerd, net als onze toegankelijkheid. Bij vragen of problemen kunnen de gemeenten steeds bij ons terecht. Wij zijn graag hun gids. Het is immers belangrijk dat elke gemeente kiest voor een scenario dat echt bij haar past. Alleen door dat te doen, kan een samenwerking ook op lange termijn slagen.” 

Decreten kennen, op de hoogte blijven van het Vlaamse beleid en weten wat er lokaal speelt, is belangrijk voor Falke’s job als coördinator. “Binnen een intergemeentelijke samenwerking kan je nooit op automatische piloot werken. Je moet constant bijblijven en aandachtig zijn voor wat er rondom jou gebeurt.” Dat ze voordien tien jaar als cultuurbeleidscoördinator in Diest actief was, helpt haar. “Ik weet hoe gemeenten werken, welke processen zij moeten doorlopen. Dat is echt handig! En ook qua netwerk vertrok ik in de regio niet van nul.”

Eén van de grote pijlers binnen Cultuurregio de Merode is cultuur- en vrijetijdsparticipatie, met UiTPAS de Merode als grootste project tijdens deze beleidsperiode. Die regionale UiTPAS werd eind april 2022 gelanceerd. Vier van de vijf gemeenten doen momenteel mee. Eind dit jaar sluit Herselt aan. En ook de gemeente Ham, die vanaf 1 januari 2025 fuseert met Tessenderlo, zal nog instappen. “Hoe de UiTPAS, gelet op het regiovormingsverhaal, in de toekomst zal evolueren, is nog afwachten, maar 80% van het werk is sowieso niet weggegooid. Het hele systeem en de werking achter de UiTPAS blijft hetzelfde. Het is alleen de communicatiesaus die eventueel zou veranderen.”

Al van bij aanvang was het duidelijk dat de UiTPAS het project was waar de gemeenten in de Merode het meest voor wilden gaan, maar alleen konden zij dat niet realiseren. Dat de UiTPAS een meerwaarde is op alle niveaus ziet Falke vandaag in de praktijk. “Zo kunnen kwetsbare doelgroepen onder meer aan een voordeeltarief gaan zwemmen, we zien een toestroom van mensen uit de Kempense gemeenten richting GC den egger in Scherpenheuvel-Zichem, het publiek wordt meer uitgewisseld … Dankzij de bovenlokale communicatie vormen we als regio bovendien meer een geheel en is ons netwerk groter geworden. Daarnaast zitten we nu vaker rond de tafel met verschillende sociale organisaties. Dat leidt tot meer kruisbestuiving en informatieuitwisseling tussen de verschillende gemeenten.”

‘Ga op zoek naar wat jouw gemeenten bindt’ is een tip die Falke graag meegeeft aan opstartende IGS’en. “Het is dankbaar om te kunnen vertrekken vanuit een initiatief waar elke partner de meerwaarde van inziet. En of dat initiatief gekoppeld is aan je identiteit of eerder aan iets inhoudelijks, zoals de UiTPAS, maakt an sich niet uit. Het belangrijkste is dat je er samen achterstaat.”

Via het kansentarief maakt de UiTPAS cultuur toegankelijk voor mensen in kansarmoede. Maar naast financiële drempels wil Cultuurregio de Merode ook andere participatiedrempels aanpakken. Falke: “Omdat enkele lokale besturen aangaven dat ze daarvoor personeel noch middelen konden inzetten, heb ik samen met Avansa Oost-Brabant, GC den egger en andere collega’s een brainstormtraject uitgewerkt. Daaruit bleek dat onze gemeenschapscentra graag wilden weten hoe zij een plek kunnen worden voor de mensen die ze vandaag niet bereiken. Daarnaast kwam ook dans sterk naar voor als middel tot participatie.” 

Onder de noemer Proeven van cultuur diende GC den egger een bovenlokale projectsubsidie in voor het opzetten van participatietrajecten. Met succes! Twee freelancers, die elk in een ander deel van de regio actief zijn, begeleiden mensen drie jaar lang naar verschillende culturele activiteiten. “Dankzij die extra hulp kunnen we experimenteren zonder de werklast van de lokale partners vergaand te verhogen. We delen wat we leren”, zegt Falke.

Tijdens dit traject ligt de focus op mensen die in armoede leven en op mensen die eenzaam zijn. “In een eerste fase vonden we onze doelgroep en trokken de begeleiders met de deelnemers naar voorstellingen, maar daar bleef het niet bij”, vertelt Falke. “Zo kreeg iedereen zopas de kans om ook deel te nemen aan vier workshops rond beweging en dans. Een aantal van die veertig deelnemers hopen we nu te motiveren om samen een presentatiemoment te creëren. De kennis en ervaring die ze tijdens het traject opdoen, kunnen ze aanwenden om in een laatste fase een voorstelling te programmeren.”

Samen met de deelnemers, freelancers, betrokken ambtenaren en sociale organisaties maakt Falke een synthese van wat werkt en wat niet. “Dingen die we uit dit project leren, nemen we mee in de beleidsplannen voor de volgende legislatuur. Met quick wins gaan we nu reeds aan de slag. Zo kunnen we verder bouwen op wat we ervaren. Ook wie niet rechtstreeks betrokken was bij dit traject, zal dus de vruchten plukken van dit experiment.”

Door het wegvallen van de provinciale subsidies en hoge dossierlast van de bovenlokale projectsubsidies groeide tijdens een overleg met cultuurmakers het idee om een regionale subsidiepot in het leven te roepen. “Zo konden we creatievelingen uit de regio kansen geven”, vertelt Falke. “Het is bovendien een manier om de regio van een extra kunstaanbod te voorzien of in een niche te investeren. Zo subsidiëren we momenteel St.ART the Future, een kunstenfestival rond beeldende kunst en boden we ook steun aan Trio Marodeur, die oude volksliedjes in een nieuw jasje staken.”

Met dat laatste initiatief worden ook linken met erfgoed gelegd. Falke: “We koppelden de liedjes van Trio Marodeur aan het project Erfgoedklasbakken, waardoor de groep zijn programma in een twintigtal klassen kon spelen. De première van hun volledige liedjesprogramma vond dan weer plaats tijdens Erfgoeddag. Waar we kunnen, leggen we graag verbanden tussen beide sectoren. Zo boren we meteen ook een extra publiek aan en creëren we speelkansen.”

Falke is de regisseur van Cultuurregio de Merode. In haar communicatie ondervindt ze dat het belangrijk is om als coördinator verschillende talen te spreken. “Het is mijn taak om iedereen mee te krijgen in een verhaal. Dat vraagt inhoudelijk en woordelijk vaak om een andere benadering. Een vereniging, kunstenaar, ambtenaar of politieker kijkt immers vanuit een ander punt naar een project of samenwerking. Ik probeer voor iedereen steeds de juiste vertaalslag te maken.”

Waar ze als coördinator vooral de regierol op zich neemt, vindt Falke het ook belangrijk om af en toe die actorrol te mogen uitoefenen. Dat doet ze bijvoorbeeld als ze gemeenten wil prikkelen om tot nieuwe initiatieven of beleid te komen. “Ik denk hierbij aan Boeren, een theatervoorstelling die we in paardenfokkerij De Kalvarie in Tongerlo programmeerden. Het plaatje klopte helemaal. In de buurt kan je weinig naar het theater terwijl er wel vraag naar is, het stuk paste volledig in ons landelijk gebied met boerderijen, we konden er uiteenlopende partners en onze UiTPAS aan koppelen, we bereikten een heel nieuw publiek voor de voorstelling … Als een project effectief matcht met de doelstellingen en uitdagingen van de regio vind ik het fijn en juist dat ik die actorpet mag opzetten via de gemeentelijke middelen.”

Samen met de lokale en regionale partners aan een weg en toekomst timmeren, is het liefste wat Falke doet. Ook met de bibliotheken bouwt ze gestaag een mooie samenwerking uit. Al kwam ze onderweg wel een hindernis tegen. Zo kregen de bibliotheken uit Cultuurregio de Merode – ondanks een positieve beoordeling  – uiteindelijk geen subsidies voor een leesbevorderingsproject. “Maar de ideeën die we op papier zetten, willen we niet zomaar in de vuilbak kieperen. Dit project bracht onze bibliotheken immers dichter bij elkaar. Daarom bekijken we of we geen miniversie kunnen organiseren, met een beperkt budget vanuit de regio. Als je voelt dat een project een positief vuurtje aanwakkert, mag je dat niet zomaar laten uitdoven.”
De samenwerking met de bibliotheken verdiepen, is iets wat Falke graag wil realiseren. “Als je met de aanpalende bibliotheken kan samenwerken, moet niet iedereen alles doen. De ene bib kan een open plusbib zijn, de andere kan een makersplaats hebben. Daar wint zowel de gemeente, de bib als de burger bij. Maar zo ver zijn we nog niet. Momenteel starten we samen wisselcollecties en taalpunten op en organiseren we samen opleidingen voor alle bibliotheken. Door de meerwaarde van die succesjes te delen met het bestuur zetten we telkens weer een mooie stap vooruit."