Community of practice #1
Het (boven)lokale beleid voor cultuurplekken van morgen

We merken bij OP/TIL al jaren dat er grote behoefte is aan kwalitatieve en duurzame infrastructuur voor cultuur. De plekken waar cultuurhuizen en bibliotheken onderdak vinden, zijn vaak verouderd en klaar voor een grondige renovatie. Tegelijk zijn ook de maatschappelijke behoeften en verwachtingen behoorlijk veranderd tegenover vroeger.

Om deze uitdagingen aan te pakken, hebben we bij OP/TIL de community of practice 'Cultuurplekken van Morgen' opgericht. In dit netwerk verbinden we cultuurwerkers, beleidsmakers en anderen met elkaar, zodat ze kennis en ervaringen met elkaar kunnen delen. 

Met de community of practice richten we ons vooral hierop:

• Kennis delen: we reiken praktische tools en inzichten aan via concrete cases.
• Samenwerking: we stimuleren partnerschappen over sectorgrenzen heen.
• Visieontwikkeling: we gaan samen op zoek naar een gedeelde en innovatieve visie op cultuurplekken van morgen
• Participatie: we bevorderen dialoog tussen overheden, burgers en de culturele sector 

We laten de community of practice groeien via offline en online bijeenkomsten en een dynamische LinkedIn-community, gericht op de behoeften van deelnemers om samen cultuurplekken van de toekomst te ontwikkelen.

Zo zien wij de cultuurplekken van morgen

De visie van OP/TIL op toekomstige cultuurplekken is gebaseerd op vijf kernwaarden:

1. Inclusie: maak cultuurplekken toegankelijk voor iedereen.
2. Duurzaamheid: kijk bij ontwerp en beheer richting de toekomst, met aandacht voor circulair bouwen en ecologische oplossingen.
3. Cocreatie bij ontwerp: betrek gebruikers in het proces om ruimtes te creëren die echt aansluiten bij de behoeften van de gemeenschap.
4. Samenwerken: stimuleer samenwerking over gemeentegrenzen en sectoren heen voor sterkere netwerken en innovatieve oplossingen.
5. Ruimte delen: cultuurplekken zijn geen hokjes, maar open huizen waar we volop inzetten op ontmoeting met andere sectoren (zoals kunst, welzijn, onderwijs…)

Voor onze eerste bijeenkomst van de Community of Practice waren we welkom bij Stadsform, een evenementenlocatie in Antwerpen & de werkplek van Endeavour. 

Endeavour is een organisatie die zich inzet voor het creëren van inclusieve en toekomstgerichte stedelijke ruimtes. Hun filosofie is geïnspireerd door dit citaat van Jane Jacobs:

"Cities have the capability of providing something for everybody, only because, and only when, they are created by everyone.” 

Ze benadrukken het belang van participatie en co-creatie in stedelijke ontwikkeling. Endeavour heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van zowel het vrijetijdscentrum De Kruierie in Balen als een derde plek in Hoogstraten.

Moderator Jana Kerremans interviewde de initiatiefnemers achter drie tot de verbeelding sprekende praktijkverhalen. 

• Lees het verhaal over hoe de nieuwe bibliotheek in De Panne binnenkort onderdak vindt in een leegstaande kerk

• Duik in het participatietraject rond de Heischuur in Oud-Turnhout, waar inspraak van oude én nieuwe gebruikers centraal stond

• Laat je inspireren door de case van Stormkop uit Antwerpen: een inspirerende plek met een anarchistisch kantje

Sessie 1: Het verhaal van Het Bos door Tile Vos

Artistiek coördinator Tile Vos deelt het inspirerende verbouwproces van deze dynamische hub. Het Bos is ontstaan uit het vroegere Scheld’apen als een soort ecosysteem, een levende plek waar ze samen aan bouwen. Tijdens deze werksessie ging Tile dieper in op het waarom van een aantal architecturale keuzes.
 

Sessie 2: Bovenlokaal samenwerken rond cultuurplekken door Joris Janssens en Cathy Cardon van Idea Consult

In deze sessie exploreren Cathy Cardon en Joris Janssens (IDEA Consult) samen met de deelnemers concrete strategieën om meer ruimte te creëren voor en via cultuur. Waar ligt daarbij de meerwaarde van bovenlokaal samenwerken? 

• Check de tekst “Zeven mogelijke pistes voor bovenlokale samenwerking omtrent culturele infrastructuur”

• Bekijk de presentatie van de werksessie
   

Sessie 3: De nieuwe kunstenwerkplaats in het voormalig administratief centrum Hasselt door Lander Exelmans

Lander Exelmans licht toe hoe dit project kansen biedt voor kunstenaars, hun organisaties en de stad. Een verhaal over participatie, innovatie, herbestemming en verbinding. 

Sessie 4: De tool voor jeugdinfrastructuur door Eef Thoen

In deze sessie introduceert Eef Thoen een tool die jeugdinfrastructuurprojecten ondersteunt, van idee tot uitvoering. Ontdek hoe participatie en een innovatieve verbeeldingsoefening helpen om niet alleen gebouwen, maar ook hun gebruik futureproof te maken. 
 

Sessie 5: Intervisie over infrastructuur voor verenigingen door OP/TIL, met input van Elke Verhaeghe van De Federatie

OP/TIL begeleidde deze interactieve sessie waarin kennisdeling en concrete uitdagingen centraal stond. Elke Verhaeghe van De Federatie (expert lokaal & bovenlokaal cultuurwerk) gaf meer toelichting bij de beleidsaanbevelingen rond gemeenschapsinfrastructuur. 

Omdat het de eerste bijeenkomst van de community of practice was, waren we heel benieuwd naar concrete suggesties voor de toekomst.

Hieronder bundelen we de voorstellen van iedereen die aanwezig was: 

1. Draagvlak en gedeelde visie
Er is een sterke roep om op verschillende niveaus – lokaal én bovenlokaal – draagvlak te creëren en gezamenlijk visies te ontwikkelen. Dat willen we bereiken door zowel organisaties als beleidsmakers actief te betrekken. Ook het opsplitsen van de visie in verschillende deelthema’s leek de aanwezigen nuttig. Zo kan iedereen, ook in lokale contexten, er invulling aan geven.

2. Infrastructuur en beheer
Meerdere groepen benadrukken de noodzaak om beheermodellen voor gedeelde infrastructuur verder uit te diepen. Dit houdt in dat er meer onderzoek nodig is naar bestaande basismodellen, om van daaruit concrete beheer- en exploitatiemodellen op te stellen. Het lijkt ons daarbij een goed idee om een eventuele samenwerking op dit vlak formeel vast te leggen

3. Kennisdeling en matchmaking
Het ontwikkelen van een praktisch en toegankelijk kennisplatform zou een grote meerwaarde zijn. Dit platform moet gebruikers in staat stellen om via trefwoorden informatie op te zoeken en zo het onderwerp verder te verkennen. Daarnaast is het essentieel om in te zetten op matchmaking: het verbinden van kennis, noden en expertise, bijvoorbeeld via mentorschapprogramma's om de ervaring in de sector ten volle te benutten.

4. Tools voor zichtbaarheid en beleidsbeïnvloeding
Er is behoefte aan tools die niet alleen de eisen en noden rondom infrastructuur zichtbaar maken, maar ook de stem van de sector versterken richting beleidsmakers. Daarnaast is het belangrijk om werk te maken van leidraden, instrumenten en begeleiding – inclusief een centraal aanspreekpunt – zodat de sector effectiever kan bijdragen aan beleidsontwikkeling.

5. Toekomstbestendigheid en financiële duurzaamheid
Een belangrijk aandachtspunt is hoe de infrastructuur op lange termijn van hoge kwaliteit kan blijven, zowel technisch als financieel. Het lijkt ons zinvol om samen na te denken over wat er gebeurt met huidige verenigingen en hoe nieuwe partijen in de toekomst van de infrastructuur kunnen profiteren. Daarbij is het cruciaal om inzicht te krijgen in de randvoorwaarden voor financiering en regelgeving. 

6. Samenwerking: Lokaal versus bovenlokaal
Tot slot discussieerden de deelnemers over de optimale invulling van samenwerking. Is dat iets dat best start tussen organisaties of eerder tussen besturen? Wat kunnen we lokaal aanpakken en waar ligt de meerwaarde op bovenlokaal niveau op het vlak van efficiëntie en effectiviteit?

Tijdens de eerste Community of Practice Cultuurplekken van morgen deelde Roeland Dudal (Architecture Workroom Brussels) zijn inzichten over hoe cultuurplekken maximaal kunnen bijdragen aan de samenleving. Zijn slotreflectie zette aan tot nadenken en riep op tot een herwaardering van de rol van fysieke ontmoetingsplekken in een wereld die steeds digitaler wordt.

Volgens Dudal begint succes bij het betrekken van de samenleving. "Op de vraag hoe cultuurplekken maximaal kunnen inzetten op samenwerking met beleidsmakers en gemeenschappen, zou ik zeggen: trek de samenleving in." Hiermee benadrukt hij dat het essentieel is om de gemeenschap vanaf het begin te betrekken bij de ontwikkeling en het beheer van cultuurplekken.

Dudal vergelijkt de infrastructuur van een broedplek met een ruimteschip. Hij legt uit:
"De infrastructuur van de broedplek, die lijkt op een ruimteschip, brengt zowel samenleving als cultuurinfrastructuur samen. Het draait hier om de wisselwerking tussen het publieke leven en de gemeenschappen die je wilt betrekken."
Deze metafoor wijst op het belang van flexibiliteit en collectief eigenaarschap, waarbij de cultuurplek meer is dan alleen een fysieke ruimte die door één organisatie wordt beheerd.

Verder signaleert hij dat cultuurplekken een cruciale rol spelen op meerdere beleidsdomeinen, zoals stadsontwikkeling, wijkwerking en wijktransformatie. Hij daagt ons uit om na te denken over de bijdrage van een cultuurplek aan de toekomst van een wijk:
"Denk goed na over de bijdrage die een cultuurplek kan leveren aan de toekomst van de wijk. Wil je dienstbaar zijn aan de dynamiek van de wijk, of wil je reageren op de noden die zich daar voordoen?"

Inclusiviteit en toegankelijkheid kwamen eveneens aan bod. Dudal daagde ons daarbij uit om toegankelijkheid niet (alleen) als een verplichting te zien, maar ook als een kans:
"Toegankelijkheid gaat verder dan alleen fysieke toegang; het heeft ook te maken met het creëren van een omgeving die geschikt is voor mensen die prikkelarme omgevingen nodig hebben."

Tot slot benadrukt hij dat cultuurplekken zowel uit stenen als mensen bestaan:
"Het gaat niet alleen om de stenen, maar ook om de mensen. Stenen hebben mensen nodig, maar mensen hebben ook stenen nodig." Door de verbinding tussen beide te zoeken, ontstaat een warme, inclusieve en toekomstgerichte plek voor ontmoeting en samenwerking.