5 inzichten uit IN/DIALOOG — Hoe en waar ontmoeten cultuur en welzijn elkaar?
Op 22 november 2022 organiseerde OP/TIL de derde IN/DIALOOG, waarbij cultuur- en welzijnswerkers elkaar ontmoeten. Place to be was dit keer cultuurhuis de Warande in Turnhout.
De sprekers? Greet Moons van Yellow Art, Juan Monte van deRUIMTE en Peter Bosmans van CC Casino.
De formule? Even eenvoudig als doeltreffend: drie sterke praktijken, één moderator, veel boeiende gesprekken en vijf inzichten.
1 — Kunst geeft mensen een eigen identiteit
Het valt meteen op in het verhaal van Greet, die werkt voor Yellow Art, een kunstenhuis verbonden aan het openbaar psychiatrisch zorg- en kenniscentrum (OPC) van Geel voor artistieke mensen met een psychische kwetsbaarheid: kunst is meer dan therapie, ‘kunst is jezelf kunnen zijn‘. Via kunst kunnen de artiesten, die vooral gewend zijn als ‘ziek’ bestempeld te worden, eerst en vooral artiest zijn. De patiënten kunnen zich identificeren als kunstenaar en zijn plots meer dan hun diagnose.
Op die manier bevragen ze bij Yellow Art ook de dualiteit gezond-ziek: welke rol kunnen de patiënten spelen in de maatschappij en hoe overstijgt dat die dualiteit? Die drang om labels af te schudden zie je ook bij deRUIMTE, een culturele vrijhaven voor mensen in de rafels van de samenleving. Juan Monte, de coördinator, legt uit dat de mensen daar ook voldoening halen uit de artistieke rol die ze opnemen: ze zijn opeens meer dan ‘vluchtelingen’ of ‘illegalen’, ze zijn kunstenaar/maker… Kunst & cultuur kunnen mensen helpen een identiteit te creëren die hun opgelegde identiteit overstijgt.
2 — De klassieke manieren van werken zijn niet langer houdbaar
Bij CC Casino in Houthalen-Helchteren zijn ze ervan overtuigd: de klassieke manieren van werken zijn niet langer houdbaar. Ze bereiken jongeren niet meer via het programmaboekje, de website of affiches. Talentontwikkeling en cultuurparticipatie zijn in gelijke mate belangrijk om jongeren op een duurzame manier op de werking te betrekken.
Eigenaarschap is daarbij het codewoord: als de jongeren het gevoel hebben dat het ‘hun’ project/huis is, dan dragen ze er zorg voor. Ook bij deRUIMTE beamen ze dat: betrek mensen van bij het begin in je werking, maak hun eigenaar, en wees een thuis voor hen. Als mensen volwaardig participeren en ze worden erkend in hun bijdragen, dan verdwijnt de scheidingslijn tussen artiest en publiek, maker en deelnemer, patiënt en begeleider of nog cultuur en welzijn…
3 — Kunst en cultuur kunnen evengoed middel zijn als doel
We zijn soms geneigd bij kunst en cultuur enkel naar de resultaten te kijken: het schilderij, de tekening, de performance, het beeld…. Maar kunst en culturele expressie zijn vooral ook een proces. Zowel voor de individuele artiest, die een doel/rol kan creëren in de samenleving. Maar ook voor de samenleving zelf, als een manier om mensen samen te brengen.
Kunst en cultuurhuizen kunnen zo ook een sociale functie vervullen: die van laagdrempelige ontmoetingsplekken waar mensen (even) zichzelf kunnen zijn, hun talenten kunnen ontdekken en ontwikkelen en zo hun eigenwaarde kunnen vergroten. Zoals Juan Monte het mooi verwoordde: ‘werken op de mogelijkheden van de mensen’. En Greet voegt er nog fijntjes aan toe: ‘en als je die mogelijkheden overstijgt en je de lat hoog legt, dan kan je meteen aantonen dat ook niet-alledaagse groepen kunst kunnen maken.’
4 — Kunst en cultuur zijn geen luxeproducten, wel een basisrecht
“Kunst is een taal, een niet-talige taal die mensen helpt om zich te ontspannen, om terug mens te worden”, zegt Juan Monte. Daarmee raakt hij meteen aan de essentie van kunst en cultuur als bronnen van betekenisgeving voor het menselijk handelen. Het is een expressiemiddel dat een belangrijke functie vervult in het leven van mensen. Dat geeft ook een kunstenaar van Yellow Art aan: “de lijnen van een tekening geven mij structuur”.
Het zijn dus de kunst- en cultuuruitingen zelf die therapeutisch werken, en niet het aanwenden van kunst en cultuur als therapie. Integendeel: kunst en cultuur helpen om te ontsnappen uit de realiteit. Juan vat dat mooi samen als hij zegt: “iedereen heeft issues, daarom wordt er niet over gepraat op het werk. Daarom is het werk een ontsnapping aan de dagelijkse realiteit”. Even geen patiënt, vluchteling, kansarme jongere meer zijn… dat is inderdaad een basisrecht.
5 — De vloek en zegen van subsidies
Projecten zijn altijd tijdelijk, maar ze maken het wel mogelijk iets nieuws uit te proberen. Subsidies helpen je daarbij, geven je de kans om te professionaliseren, maar de middelen zijn wel beperkt in tijd en ruimte. Dat kan je pareren door te proberen de nieuwe methodieken structureel in te bedden in je werking. Of door samenwerkingen aan te gaan met partners die je in die nieuwe manier van werken ondersteunen.
“Subsidies maken de cultuursector kwetsbaar, net daarom moet je zoeken naar hybride manieren van werken”, stelt Juan. Die hybride manieren van werken overschrijden vaak de grenzen van gemeenten en sectoren. Ze vereisen een nieuwe manier van werken en van inkomsten genereren voor je werking. Projectsubsidies helpen je in eerste instantie om dat te realiseren, maar op lange termijn moet je het duurzaam kunnen maken, en daar heb je partners voor nodig.
Partnerschappen kunnen dus het risico verminderen dat je te veel afhankelijk bent van subsidies, zeker wanneer je werkt op de snijlijn tussen verschillende sectoren.