februari 2022 — OP/TIL wil jou graag stimuleren om grenzen te verleggen. Elk jaar verkennen we een andere sector. We gaan op zoek naar warme verbindingen tussen de cultuursector, én die andere sector. In 2022 omarmen we de welzijnssector. Leonie Lanssens en Elke Van lent van OP/TIL ontmoetten in 2021 verschillende actoren uit de welzijnssector. Het resultaat? Heel wat advies en inspiratie om mee aan de slag te gaan.

Tekst / Inge Van de Walle

Matchmaker tussen welzijn en cultuur

Leonie: “Heel wat bovenlokale cultuurprojecten zetten al een samenwerking op met een welzijnspartner, vooral vanuit erfgoed en in sociaal-artistieke projecten. Maar er is zeker nog potentieel binnen de cultuursector om de handen in elkaar te slaan met de welzijnssector. OP/TIL zal ook andere en vernieuwende praktijken en projecten op het snijvlak van welzijn en cultuur zichtbaar maken.”

“Wat ik belangrijk vind, is dat welzijnsactoren en culturele spelers elkaar nog meer vinden en samen tot een nieuwe aanpak komen. In ieder geval wil ik graag dat we vanuit OP/TIL vlotter en gerichter doorverwijzen. Dat we de kennis die we nu opbouwen, delen met het brede culturele veld. Op 6 oktober 2022 zullen we tijdens OP/HEF alvast inzetten op inspiratie en ontmoetingen tussen de twee sectoren. Op dit moment bereiden we een aantal acties voor waarbij cultuur- en welzijnsactoren elkaar leren kennen en kunnen leren van elkaar.”

Schoonheid voor iedereen

Elke: “Eric Nysmans, directeur van Welzijnszorg Kempen verwees tijdens ons gesprek naar de film ‘De helaasheid der dingen’. De film springt heen en weer tussen zwart-witbeelden en kleur. Als er over mensen in armoede wordt gesproken is het beeld vaak grauw en grijs, moeilijk en pijnlijk. Cultuur kan datgene zijn dat kleur in het leven van mensen brengt. Erics idee was: Cultuur gaat over schoonheid. Iedereen wil schoonheid in zijn leven. Dus ook cultuur. Cultuur zou niet enkel een stukje van je vrije tijd moeten zijn, maar een geïntegreerd onderdeel van ieders leven.”

Elke: “In onze gesprekken werd cultuur vaak als middel naar voor geschoven. Terwijl cultuurparticipatie niet altijd een specifiek doel hoeft te dienen, zoals je competenties versterken. Cultuur kan ook gewoon op zich staan en een aanbod zijn waarvan je kan genieten. Cultuur als middel kan wel een goede opstap zijn om de connectie tussen welzijn en cultuur te verkennen, maar het is belangrijk om ook dat andere uitgangspunt ingang te doen vinden.”

Gedeelde uitdagingen

Vertrek vanuit de sterktes van mensen

Leonie: “Zowel binnen cultuur als welzijn dreigen we soms teveel de focus te leggen op het tekort van mensen. Zeker als mensen om één of andere reden niet aan de maatschappelijke norm voldoen. Het vertrekpunt ligt dan bij het probleem: mensen hebben geen werk, ze hebben het mentaal zwaar… Zowel Kim Van Belleghem van W13 en FARO pleiten ervoor om te vertrekken van wat er wel is. Leg in je samenwerking die problemen even aan de kant. Vertrek vanuit sterktes van mensen, bouw verder op wat er wel is.”

“Bij FARO benoemden ze dit als asset-based werken. Een begrip waar ik nog nooit van gehoord had, maar dat terecht de sterktes van mensen en groepen in een buurt centraal zet. Kim had het dan eerder over krachtgericht werken, een term die we vanuit de cultuursector al wat beter kunnen plaatsen. We merkten al snel dat we in de wereld van welzijn en cultuur ook vaak andere talen spreken. Dat is ook een mogelijke drempel in samenwerking. Belangrijk in een verkennend gesprek is dat je die andere taal opmerkt, én vertaalt naar je eigen taal. Het is ook de rol van OP/TIL om die brug te slaan tussen de taal van welzijn en de taal van cultuur.”

Van aanbodgericht naar vraaggestuurd, van deelnemen naar deelhebben

Leonie: “De doelgroep centraal stellen en niet je aanbod, is een zoektocht voor zowel cultuur als welzijn. Bij welzijn gaat het dan om de omslag van aanbodgericht werken naar vraaggestuurd werken. Hoe ver ga je in de inspraak en participatie van een cliënt in bijvoorbeeld een zorgtraject? Welke nieuwe netwerken – bijvoorbeeld in de cultuursector – bouw je hiervoor uit?”

“Ook de cultuursector maakt de omslag van deelnemen naar deelhebben: hoe geef je aanbod uit handen en speel je in op behoeften van een (nieuw) publiek? Als culturele speler kan je dit moeilijk alleen. Je hebt een netwerk nodig, én de kennis en expertise van bijvoorbeeld welzijnsactoren. Die staan vaak dichter bij de leefwereld van groepen die bijvoorbeeld een cultuurcentrum niet of minder bereikt.”

Maak de welzijns- en de cultuursector meer zichtbaar

Leonie: “Nog een gedeelde uitdaging is de onzichtbaarheid van welzijn en cultuur. We doen elke dag aan cultuur, zorg en welzijn. Ik vind het belangrijk dat we dat meer benoemen en zichtbaar maken. Organisaties binnen welzijn hebben vaak ook geen aparte budgetten voor communicatie. Kim van W13 gaf aan dat het zichtbaar maken van wat ze doen, bijzaak is.  De budgetten worden vooral besteed in functie van de doelgroep. Dat draagt niet bij aan een positieve perceptie door de brede samenleving. En dat is jammer.”  

“Op zich zijn cultuurorganisaties wel beter in het tonen van hun aanbod. Maar niet in wat ze allemaal achter de schermen doen om tot dit aanbod te komen. Welke intenties, ambities en processen daarbij doorlopen worden? Neem bijvoorbeeld de rol van een programmator in een cultuurcentrum. Dat is meer dan enkel voorstellingen kiezen. Het gaat steeds vaker om samenwerkingen en cocreaties met als resultaat: een aanbod op maat van de maatschappelijke context waarin het cultureel centrum actief is. Ook bibliotheken steken hier veel energie in. Dat zien we nog te weinig omdat er geen communicatie over is.”

Elke: “Zowel cultuur en welzijn worden vaak als zachte sector bestempeld. Maar als je er dieper op ingaat, is dat in de praktijk toch helemaal niet zo zacht. Er wordt heel hard gewerkt in beide sectoren, dag en nacht. De coronacrisis heeft die spanning enkel versterkt. Zowel welzijn als cultuur voelen de hete adem in de nek van de competitieve neoliberale samenleving.”