Burgerbeweging en erfgoeddienst organiseren samen feestelijke stoet
In 2022 omarmt OP/TIL de welzijnssector. Hoe kan cultuur ons welzijn verbeteren? Hoe kunnen welzijnsorganisaties de cultuursector opwaarderen? En hoe werken we samen aan een betere wereld? Een burgerbeweging uit Tienen en de Tiense erfgoeddienst deden er een gooi naar en kwamen tot nuttige inzichten voor wie zo’n samenwerking overweegt.
Tekst / Alexander Verbist
“Met erfgoed breng je mensen samen”
De reuzentraditie houdt in België nog steeds stand. Steden als Dendermonde, Brussel en Mechelen organiseren regelmatig reuzenoptochten – zogenaamde Ommegangen – waarbij gigantische versierde poppen worden gedragen in een stoet.
Ook Tienen heeft zijn stadsreuzen. Maar tot enkele jaren geleden lagen die nog onder het stof. Tot Philippe Liesenborghs en enkele andere vrijwilligers van vzw opgewekTienen hun handen uit de mouwen staken en besloten om de reuzen opnieuw door hun stad te laten paraderen. Zo zag in 2015 de eerste editie van de Kweikersparade het licht (‘Kweikers’ is de geuzennaam van de inwoners van Tienen, red.).
Philippe: “Hoe we dat toen hebben aangepakt? Samen met stad Tien herstelden we de oorspronkelijke reuzen en besloten we meteen ook om er een nieuwe te maken: een draak. Daarvoor werkten we samen met een kunstenaar, Oswald Kuijken. Op de dag zelf zijn we dan met een stoet van een 400-tal figuranten door de stad getrokken. Dat had boven alle verwachtingen enorm veel succes: er waren zeker 10.000 bezoekers. Dus dachten we: dit moeten we blijven doen.”
“Sindsdien willen we de Kweikersparade elke 5 jaar organiseren. In 2020 is dat niet gelukt door corona, en hebben we het een jaar uitgesteld. De editie in 2021 was geen hele stoet, maar verschillende taferelen verspreid over de stad. Daarnaast organiseren we elk jaar een Tiense feestdag op 10 oktober: de Kweikersdag.”
“Als er iets is dat reuzen in zich hebben, dan is het wel dat ze kunnen verbinden. Over gemeenschappen, groepen en belangen heen. Want de identiteit van een stad vertoont zich voor een stuk in zo’n reus. Zo wordt de vroegere stadsarchivaris uitgebeeld, en zijn er ook een Hagelandse boer en boerin die verwijzen naar het verleden van de stad als marktplaats.”
Participatie met kwetsbare groepen
Philippe: “Een uniek aspect van de Kweikersparade van 2021 is dat we aan verschillende groepen – die elkaar niet noodzakelijk kennen – hebben gevraagd om samen een tafereel te maken rond een thema. Ze kregen daarbij hulp van een kunstenaar die participatief werkt.”
“We werkten vooral samen met kwetsbare groepen uit het armoede- en welzijnsveld. Het voordeel is dat die groepen zo worden meegenomen in de activiteiten rond een collectieve feestdag en mee deel uitmaken van een stadsbreed verhaal. Ons initiatief is een uitnodiging aan iedereen om mee te participeren: ieder volgens hun eigen mogelijkheden, op hun eigen tempo.”
Erfgoeddienst doet mee
Ook de erfgoeddienst van Tienen werd betrokken bij de Kweikersparade. Jürgen Vanhoutte, diensthoofd erfgoed en erfgoedcoördinator bij de stad Tienen, licht toe hoe die samenwerking er concreet uitziet.
Jürgen: “Als dienst Erfgoed zijn wij de beheerders van de oude reuzen, die dus bij ons in het depot staan. Maar we leveren ook materiaal aan. Zo liepen er in de editie van 2015 boerenpaarden mee die historisch tuig uit onze collectie droegen.”
“We hebben de samenwerking de laatste jaren uitgebreid, waardoor we nu de kostuums en attributen die in parade worden gedragen, ook bij ons in de depots bijhouden. En ook de opstelling van de reuzen op de markt is onze taak.”
“Voor ons is dit een heel dankbare samenwerking. Sinds het Cultureelerfgoeddecreet van 2017 is participatie binnen erfgoedwerking cruciaal. Als dan zo’n participatief project als de Kweikersparade in je schoot geworpen wordt, hoef je geen twee keer na te denken.”
Wat is opgewekTienen?
Een open en onafhankelijke burgerbeweging die de samenhorigheid in Tienen versterkt en actief burgerschap stimuleert om leven en wonen in de stad zo aangenaam, sociaal en duurzaam mogelijk te maken. Ze doet dat met initiatieven zoals een soepcafé dat met voedseloverschotten werkt en de Lazuur: een aflossingswedstrijd met teams uit de verschillende wijken en dorpen van Tienen, waarbij deelnemers onderweg een zelfgemaakt schaap dragen.
Foto’s Kweikersparade © Jeroen Geladé
Overheveling aan de stad
Philippe: “Als vrijwilligersgroep is het niet evident om zulke grote events te organiseren en daar vervolgens participatieve projecten aan te koppelen. Dat valt voor ons niet vol te houden – we blijven vrijwilligers. Daarom vind ik het prachtig dat er vanuit de stad interesse is om de Kweikersparade niet alleen te ondersteunen, maar ook verder te zetten.”“De stad neemt meer en meer de regie en stelt zich vragen als: bij welke groep willen we de participatie opzetten en verdiepen? Wat kunnen we ontwikkelen? En wie kunnen we daarbij betrekken?”
Waarom erfgoed welzijn versterkt
Jürgen: “Erfgoed – of het nu voorwerpen zijn of tradities – is vaak iets waarmee je mensen samenbrengt. Zeker als je het participatief aanpakt. We zagen dat met de Erfgoeddag. We hadden niet veel materiaal, deden een oproep en kregen enorm veel respons. Toen we die voorwerpen en foto’s opstelden en aan de mensen toonden, kwamen alle verhalen los.”
“Als lokale erfgoedinstelling zit je met je stadsmuseum of -archief, in tegenstelling tot grotere musea, heel dicht op de lokale bevolking. Het is aan ons om die mensen uitleg te geven over hun omgeving, over de plek waar ze wonen. Zodat ze die beter begrijpen en zich er ook meer thuis voelen.”
Philippe: “Opvallend is ook hoe versterkend erfgoed kan zijn voor mensen in een kwetsbare positie. Bij de Kweikersparade zagen we heel wat mensen openbloeien tijdens hun deelname aan de voorbereidingen en de stoet. Ze verbreden hun netwerk, vinden een luisterend oor en krijgen opnieuw een plek in het hart van de samenleving.”
“Mensen in een kwetsbare positie zijn voor ons geen doelgroep, maar gewoon medebewoners van onze stad. We zijn het aan onszelf verplicht om dat stadsverhaal zo breed en representatief mogelijk te vertellen.”
Erfgoed van alle inwoners?
Philippe: “Niet iedereen herkent zich in ons erfgoed. Mensen met een migratieachtergrond bijvoorbeeld – reuzen als deel van een stoetentraditie kennen zij vaak niet. Dat is typisch iets voor onze regio. Ook hen proberen we te betrekken en dat lukt met mondjesmaat, ondanks de goede samenwerking met verschillende brugorganisaties.”
“We slagen er wél in om deze groepen op andere manieren bij de Kweikersdag te betrekken. We laten hen bijvoorbeeld zelf activiteiten organiseren. Onder meer in Borgerhout staan ze daar al veel verder in. Daar maakten verschillende groepen eigen reuzen die de identiteit van hun gemeenschap vertolkten.”
“Het blijft een uitdaging. We werken ernaar toe om de blik van mensen met een migratieachtergrond steeds meer toe te voegen. Erfgoed moet iets levends zijn, iets dat voortdurend in beweging is, wil het relevant blijven. Bovendien is inclusie niet vrijblijvend: het recht op culturele ontplooiing staat ingeschreven in de Grondwet.”
Jürgen: “Ook vanuit erfgoed zijn we daar beducht voor. Ons materiaal is vaak heel historisch, uit een tijd dat er van migratie nog veel minder sprake was. Hoe krijgen we dan ook het verhaal van diversiteit in het stadsmuseum? Want ja, het moet gaan over historische groei, maar ook over de stad en al haar inwoners. Hoe kan iedereen zich daarin weerspiegeld zien? Ga je bijvoorbeeld ook erfgoed van die mensen bewaren? Daar zijn we veel mee bezig en moeten we op blijven inzetten.”
Philippe: “We zeggen altijd dat we met de Kweikersparade nieuw erfgoed aan het creëren zijn. We proberen iets op te zetten dat nu nog geen erfgoed is, met de intentie om het over te dragen aan de volgende generatie. Dit initiatief is niet tijdelijk.”
