In 2021 linkt OP/TIL ondernemers van binnen én buiten de cultuursector aan elkaar. We ontmoeten elkaar, wisselen uit en vinden inspiratie én een incentive voor waardevolle verbindingen. We vullen ook de toekomst in, met enkele droombeelden. Maak kennis met de tweede visionaire blik, van Artshizzle.

Tekst / Tim Vanheers & Rozemarijn De Keyser

In het Designmuseum Gent loopt op dit moment de tentoonstelling Home Stories. Ze belicht 20 visionaire interieurs uit de laatste 100 jaar. Centraal in de tentoonstelling staat een object dat niet zo makkelijk te definiëren valt. Je zou het een organische kamer kunnen noemen, een psychedelisch gekleurde en gestoffeerde grot of een indoor landschap. Als bezoeker mag je de installatie — zonder schoenen weliswaar — betreden en er helemaal in verdwalen.

Het ding blijkt ‘Fantasy Landscape’ te heten en is een ontwerp van Verner Panton voor Bayer. De chemiegigant stelde het in 1970 tentoon tijdens de Keulse meubelbeurs, op een plezierboot nog wel. Bayer toonde er hoe zijn producten konden toegepast worden in de woonomgeving. Enkele van de ontwerpen die Panton daar exposeerde gingen later ook in serieproductie.

Ondernemers met lef

Het is niet het enige verhaal in de designgeschiedenis van succesvolle samenwerkingen tussen kunstenaars en ondernemers.

In de jaren 1960 waren er in Italië bijvoorbeeld heel wat bloeiende samenwerkingen tussen visionaire artiesten en ondernemers. Kunstenaars als Ettore Sottsass werkten er samen met grote bedrijven als Olivetti of ondernemers met lef zoals Zanotta. Die samenwerkingen wierpen zowel artistiek als commercieel vruchten af. Veel van de objecten die toen ontstonden vind je onder meer in de collecties van het MoMA of het Centre Pompidou.

Ook Charles en Ray Eames (vandaag vooral bekend van hun stoelen) werkten als kunstenaars intens samen met bedrijven als IBM, Boeing of Polaroid. Ze leenden hun creatieve visie onder meer voor films en tentoonstellingen.

Kunst en het bedrijfsleven: twee aparte werelden?

Werken kunstenaars, visionaire ontwerpers en bedrijven vandaag minder samen dan toen? Zouden industriële bedrijven vandaag nog durven uit te pakken met zulke avantgarde-ontwerpen? Wie zijn de Bayers en Olivetti’s van vandaag?

Als we zeggen ‘kunstenaar’ dan heb je vast een beeld in gedachten. Dat is wellicht heel anders dan wat je je inbeeldt bij ‘bedrijfsleider’. Vandaag de dag lijken we de kunstwereld en de bedrijfswereld als twee aparte werelden te percipiëren. Akkoord: Heel wat CEO’s hebben een passie voor kunst of zijn kunstverzamelaar. En tegelijk zijn er best wel wat kunstenaars die een kleine onderneming runnen (er zijn er zelfs die een heel grote onderneming runnen, denk maar aan Damien Hirst). Maar de perceptie loopt heel erg uiteen.

Nochtans zijn er heel wat overeenkomsten tussen kunstenaars en ondernemers. Ze willen beiden de wereld veranderen. Ze voelen beiden de drang om iets in de wereld te zetten dat van hen is, om te reageren op wat er is en om dat te veranderen of beter te maken. Ze spiegelen ons een betere toekomst voor met hun verbeelding. Het zijn dromers en visionairen, die anderen inspireren en de wereld voor vele mensen beter maken.

Succesvolle samenwerkingen in eigen land

In eigen land zijn er heel wat voorbeelden te vinden van succesvolle samenwerkingen tussen bedrijven en kunstenaars.

Zo maakt kunstenaar Thomas Renwart van Les Monseigneurs wandtapijten, die hij produceert bij, meestal Belgische weverijen zoals bijvoorbeeld Verilin. Zijn praktijk zet de traditie van vroeger verder, toen kunstenaars als Rubens zogenaamde ‘kartons’ schilderden die ze vervolgens lieten weven door ambachtslui.

Ook Kris Martin, een kunstenaar die vorig jaar tentoonstelde in het S.M.A.K., werkt geregeld samen met bedrijven. Een van zijn meest recente creaties is een set tafellinnen met daarin geweven het woord ‘Idiot’, een motief dat vaak voorkomt in zijn werk. Om deze set te maken ging Martin in zee met een producent van matrastijken, Maes Mattress Ticking. Zij beheersen de techniek om damast te weven (een weeftechniek waarbij tekeningen aangebracht worden op een achtergrond van dezelfde kleur).

Buiten de eigen logica

Voor de kunstenaars is het inspirerend om in zulke bedrijven terecht te komen en te zien welke expertise aan materialen, ambacht en processen er is. Voor de bedrijven is het net interessant om te experimenteren, nieuwe technieken te verkennen en eens buiten hun eigen logica te denken, en uiteraard om naar buiten te treden met unieke producten die blijk geven van eigenheid en identiteit.

Onze droom is dat kunstenaars en bedrijven elkaar nog veel meer mogen bestuiven.

Waarom zetelen bijvoorbeeld niet meer kunstenaars in raden van advies? Ze kunnen bedrijven en organisaties een ander perspectief bieden, kritisch zijn en hen dwingen om zichzelf en hun maatschappelijk doel in vraag te stellen. Kunstenaars kunnen als geen ander met een nieuwe blik naar problemen kijken en oplossingen bedenken die verder gaan dan wat voor de hand ligt.

Artist-innovators in jouw bedrijf

De non-profitorganisatie Upstart Co-Lab uit New York deelt die mening. Zij zetten zich in om het potentieel van wat ze ‘artist-innovators’ noemen in de verf te zetten. Want volgens hun oprichtster Laura Callanan zijn heel wat bedrijven op zoek naar creatieve werknemers, maar negeren ze de talloze kunststudenten die ieder jaar afstuderen. En waarom? Het zijn net die mensen die uitblinken in het bedenken van radicaal vernieuwende ideeën. De bedoeling is volgens Callanan helemaal niet om kunstenaars te dwingen om voor pakweg IBM te werken. Kunstenaars moeten vooral kunstenaars blijven. Ze wil wel aan bedrijven duidelijk maken dat ze heel wat potentieel laten liggen qua diversiteit en creativiteit.

“Het zijn net kunstenaars die uitblinken in het bedenken van radicaal vernieuwende ideeën.”

Bedrijven en organisaties kunnen ook voor kunstenaars best wat te bieden hebben: ze kunnen hun knowhow openstellen voor kunstenaars die erin geïnteresseerd zijn: de processen die ze beheersen, de materialen waar ze mee werken, … Ze kunnen ruimte aanbieden als atelier of residenties organiseren. Weinig is immers zo inspirerend voor een kunstenaar als een terrein met nieuwe materialen en nieuwe ontmoetingen. Een mooi voorbeeld daarvan is hoe natuursteenbedrijf Van Den Weghe met kunstenaars samenwerkt. Kunstenaars die met hun materialen willen werken, zijn welkom om samen de mogelijkheden te onderzoeken. Daaruit ontstonden al vele jarenlange samenwerkingen, onder meer met Muller Van Severen en Pieter Vermeersch.

Investeren met impact

Maar er is nog meer mogelijk. Upstart Co-Lab werkt ook rond ‘impact investing’: het idee dat investeerders met hun financieel beleid een maatschappelijk verschil kunnen maken. De kern daarvan is dat je kapitaal steekt in projecten met een positieve maatschappelijke impact (en uiteraard ook een financiële return), in plaats van in pakweg grondstoffen of vervuilende industrieën. Een voorbeeld van zo’n project is wat kunstenaar Theaster Gates doet in de South Side van Chicago. Daar kocht en transformeerde hij een verkommerde buurt, richtte er kunstencentra op voor de gemeenschap, bouwde betaalbare woningen en opende er maakbedrijfjes met jobs voor de buren. Het project werd zo’n schoolvoorbeeld dat Gates ondertussen collega-kunstenaars helpt in Gary, Indiana en St. Louis om ook zulke projecten op te zetten.

Het zijn exact dit soort projecten die we als maatschappij nodig hebben, en die bij uitstek kunnen ontstaan waar kunstenaars, bedrijven en investeerders samenkomen.

“De kern van ‘impact investing’ is dat je kapitaal steekt in projecten met een maatschappelijke impact, in plaats van in grondstoffen of in vervuilende industrieën.”