De Merode brengt culturele partners samen waar 3 provincies kruisen
Hoe geef je vorm aan het lokale en bovenlokale culturele veld? Hoe stimuleer je tot het maken en beleven van cultuur? En wat voor rol speel je dan? Leer de 19 intergemeentelijke samenwerkingsverbanden rond cultuur kennen. We nemen je mee naar het platteland, tussen de Nete en de Demer.
Tekst / Jiska Agten
“Mensen samenbrengen, linken leggen en uitdagingen samen aanpakken: dat is de essentie.”
Een nieuwe job starten in coronatijden is een hele uitdaging. Een nieuwe organisatie uitbouwen in het gezelschap van COVID-19 is dat helemaal. Falke Lambrechts startte tussen twee coronagolven in, op 1 september 2020 als coördinator van de intergemeentelijke samenwerking cultuur de Merode: “Het is inderdaad zoeken”, bevestigt ze. “Het is wat vreemd, ik kom niet in een gloednieuwe organisatie terecht en toch ook wel.”
Wat vooraf ging…
- In 2004 verkoopt de Prins Van de Merode een gigantisch stuk groen tussen de Nete en de Demer. De Vlaamse Landschapsmaatschappij brengt verschillende partners samen zodat het gebied niet versnippert.
- De prioriteit van deze samenwerking tussen onder meer 8 gemeenten, 3 provincies en Natuur & Bos is landschapsbeheer. Dat levert een prachtig wandel-, fiets-, en ruiternetwerk op.
- Na 10 jaar werken de partners zelf een aanpak uit. De Provincie Antwerpen is de trekker en richt een vzw op met alle partners. Er gaat ook een coördinator aan de slag, die subsidies vindt om een intergemeentelijke samenwerking op te zetten rond onroerend erfgoed.
- De vzw werkt rond landschap en toerisme. Sinds 2017 is er een projectvereniging bestaande uit 8 gemeenten die samenwerken rond onroerend erfgoed (de IOED). Eind 2019 komt het goede nieuws dat er ook een bovenlokale cultuurwerking kan starten. In september 2020 komt Falke Lambrechts aan boord als coördinator.
- In 2021 start de Merode ook met een intergemeentelijke samenwerking rond cultureel erfgoed.
Hoe begin je aan zo’n samenwerking?
Falke: “De voorbije maanden heb ik vooral veel geïnvesteerd in overleg, om de individuele verwachtingen te kunnen inschatten. Ik overleg zowel met gemeenten als met interessante externe partners. De eerste collegagroepen hebben we al achter de rug. Op basis daarvan bekijk ik welke uitdagingen we eerst aanpakken. Een project waar we meteen werk van zullen maken is de UiTPAS. De vijf gemeenten hebben dit project in hun beleidsplan staan en kregen het alleen moeilijk rond. Het is een mooi vertrekpunt voor onze intergemeentelijke samenwerking.”
“Met de UiTPAS maken we cultuur toegankelijk voor mensen in kansarmoede, en dat in een grotere regio. We zullen ook specifieke acties ontwikkelen voor deze doelgroep. Daarnaast is UiTPAS is een prima middel om publiek nieuwe wegen te laten verkennen. Zo vindt het brede publiek hopelijk beter z’n weg naar alle soorten cultuur in de regio. En gaat bijvoorbeeld het theaterpubliek van Westerlo ook eens naar Diest. Vooral literatuur of dans kan het interessant zijn om publiek uit te wisselen. Niet elk cultuurcentrum heeft hier een aanbod rond. Publiq ondersteunt ons bij de uitrol van de UiTPAS. Onze regierol als intergemeentelijke samenwerking is in dit project meteen duidelijk: we brengen mensen samen en pakken gedeelde uitdagingen aan.”
Luister naar mensen.
Niet alleen naar gemeentelijke ambtenaren en evidente cultuurpartners,
ook naar creatieve partners, of sociale partners die openstaan voor cultuur.
“Onze regierol als intergemeentelijke samenwerking is in het project rond de UiT-PAS meteen duidelijk: we brengen mensen samen en pakken gedeelde uitdagingen aan.”
Zijn er nog andere concrete projecten op komst?
Falke: “Zeker, op 1 juni 2021 organiseren we de eerste editie van het Merodecongres. We brengen alle partners van de regio samen om informatie te delen, zelf te participeren en hun netwerk te versterken. Die 3 elementen: goede informatie, participatie en netwerk zijn onze basisprincipes.”
“Het is natuurlijk een moeilijk jaar om te starten. In 2021 zullen er mooie dingen gebeuren in de regio omdat de Norbertijnen 900 jaar bestaan. Aangezien zowel de abdij van Tongerlo als die van Averbode in ons gebied liggen, is dat belangrijk voor ons. Vanuit de intergemeentelijke samenwerking zorgen we met Atelier in Beeld begin mei voor extra activiteiten. Er is ook een werkgroep rond kunst in de publieke ruimte in opstart en eentje rond nieuw talent.”
Heb je eerst een beleidsplan op papier uitgewerkt dat je nu in de praktijk omzet of komt er toch ook wat organische groei bij kijken?
Falke: “Er was al een beleidsplan op basis waarvan we subsidies kregen. Na enkele gesprekken met mensen uit de verschillende gemeenten, stelde ik al enkele ideeën bij. Er is bijvoorbeeld budget om een projectmedewerker aan te werven. Maar nu zoek ik eerst extra middelen een wat stevigere organisatie uit te bouwen. Op termijn willen we 3 mensen (2,5 VTE) aanwerven. Die lange termijn maakt het soms moeilijk: dat betekent nu even wat minder doen om in de toekomst meer te kunnen doen.”
Extra complicaties
Het prachtige Merode-gebied volgt de grenzen van de natuur: aan de ene kant de Nete, aan de andere kant de Demer. Voor de natuur maakt het niet uit dat het gebied zich uitstrekt over drie provincies – Antwerpen, Vlaams-Brabant en Limburg – en 8 gemeenten. Maar het maakt de samenwerking extra complex.
Falke: “Sommige beleidsmakers vinden zo’n provincie-overschrijdende samenwerking heel positief. Anderen hebben het er wat moeilijker mee. De burgemeesters, schepenen en ambtenaren kennen elkaar ook niet altijd. Sommigen zien elkaar voor het eerst bij ons aan tafel. Openheid tussen de partners is dus een aandachtspunt. Om het helemaal ingewikkeld te maken, maken er maar vijf van de acht Merode-gemeenten deel uit van de intergemeentelijke samenwerking cultuur, namelijk Diest, Hulshout, Scherpenheuvel-Zichem, Tessenderlo en Westerlo. Sommige gemeenten waren voor cultuur en cultureel erfgoed al jaren geëngageerd in een andere regiowerking. Voor alles wat met het landschap & toerisme te maken heeft zitten wél alle 8 gemeenten mee aan tafel binnen de vzw.”
Praktische ondersteuning van een gemeente of groter geheel op het vlak van IT, HR … neemt al heel wat werk weg.
Hoe zorg je ervoor dat die ruimere blik op cultuur de basis wordt van concrete projecten?
Falke: “We werken aan een procesmatig verhaal waarbij de verschillende partners verantwoordelijkheid opnemen en ieder vanuit zijn sterkte ervoor zorgt dat het project vooruit gaat. Binnen een paar maanden wil ik rond zijn met een langetermijnplan voor vier jaar dat de grotere gedeelde uitdagingen duidelijk maakt. Dan is het ook makkelijker om te bepalen of een project binnen die visie past. Zo heb ik een argument om ‘nee’ te zeggen als een schepen nog snel ‘een Merode-momentje’ wil inlassen, met een evenementje dat helemaal niet in de langetermijnstrategie past.”
Heb je een voorbeeld van een project dat meer is dan een Merode-momentje?
Falke: “Vzw Wesp organiseert al jaren het Merodefestival en de Merodewandelingen en dat is een prachtig bottum-upverhaal. Folk- en wereldmuziek staat centraal – toch eerder een nichegenre – en dat integreren ze mooi in het landschap. Bovendien programmeren ze niet enkel. Ze maken ook nieuwe creaties met mensen uit de streek. Jochem Smets, een van de sterke schouders onder het project denkt ook verder dan cultuur. Voor het eten bijvoorbeeld werken ze samen met een sociaal collectief.”
Probeer om tijdens de gesprekken die je doet het engagement van de verschillende partners scherp krijgen.
Is er in de langetermijnstrategie ook ruimte voor mensen die met een spontaan, wild idee langskomen?
Falke: “Die zijn sowieso welkom, graag zelfs. Ik probeer hen te koppelen aan grotere verbanden en ik begeleid hen ook om te kijken hoe ze subsidies kunnen aanvragen. Ik kan hen ook helpen om connectie te maken met andere partners en zo maken we het netwerk sterker. Natuurlijk is het niet de bedoeling dat ik hun idee uitwerk. Ik zet hen op pad en probeer er ook andere doelstellingen bij te betrekken. Zo wordt het een win-win-situatie.”
“Om dit soort initiatieven te stimuleren, werken we aan een platform voor lokaal talent. Nu is er sporadisch een event in iedere gemeente. Maar zo is het heel moeilijk als artiest om te groeien of meer podiumkansen of een expo te krijgen. Daarom wil ik een online platform ontwikkelen, in combinatie met een showcase rond talentontwikkeling. We kijken ook naar welke noden er zijn en willen daar workshops rond opzetten, of helpen zoeken naar atelierruimte. Door talent uit te wisselen binnen de vijf gemeenten kunnen ze een groter publiek bereiken. Wij kunnen programmatoren uitnodigen en hopelijk kunnen zij van daaruit springen naar de rest van het land. Onlangs hoorde ik iemand het woord cultuurmakelaar gebruiken en dat vind ik geen slechte omschrijving: we willen meer kansen bieden voor makers die met kunst en cultuur bezig zijn.”
Probeer om in het begin niet te snel te gaan, want dan bestaat de kans dat je foute verwachtingen creëert en te snelle beslissingen neemt.
GE/LEERD
De voorbije tien jaar was ik cultuurbeleidscoördinator in Diest. Daar deed ik veel ervaring op rond projectmanagement, beleidsmatig werken en participatief werken. Ik ben gewend om de vrijwilligers, en ook het politieke niveau mee in het bad te trekken. Daarin kunnen we nog groeien binnen de Merode.
GE/LUKT
“Het is al een paar keer gebeurd dat ik dacht ‘mijn plan heeft nu wel stilaan de juiste vorm’. Maar dan kreeg ik nieuwe inzichten van één van de partners en dan gooide ik toch weer alles om. Dat vind ik zo inspirerend. Ik heb heel duidelijk het gevoel dat we dit plan samen met onze partners smeden.”
Ik heb heel duidelijk het gevoel dat we dit plan samen met onze partners smeden
Vanuit welke visie op cultuur vertrekt de Merode?
Cultuur is een heel breed begrip: zowel kunst past erin, maar ook de socio-culturele dynamiek. Waar ik vooral niet in geloof is een aanpak waarbij je zegt: hier is het aanbod en kom maar af. Het is belangrijk dat cultuur mensen samenbrengt. Ook mensen die niet gewend zijn om aan cultuur te doen. Dat je mensen ook kan laten kennismaken en warm maken voor cultuur. Voor alle duidelijkheid: dat kan ook amateurkunst zijn, want daar is kwaliteit evengoed belangrijk.
Zelf ben ik grote fan van kunst in de publieke ruimte. Maar het lijkt me geen goed idee om zomaar een kunstwerk neer te poten. Het is belangrijk dat er interactie is tussen de kunstenaar, de ruimte, de omwonenden en het publiek. Als ik mag dromen komen er in de toekomst verschillende kunstwerken ergens in de Merode, gedragen door de omgeving. De kunstenaar kan bijvoorbeeld in residentie gaan, maakt iets, samen met de lokale bevolking. Bovendien is het kunstwerk een bron waardoor er weer nieuwe verhalen ontstaan.
De Merode is het intergemeentelijk samenwerkingsverband rond cultuur tussen de gemeenten:
- Diest
- Scherpenheuvel-Zichem
- Tessenderlo
- Westerlo
- Hulshout
Dit interview werd afgenomen in december 2020.
Falke Lambrechts
Sinds 1 september 2020 is Falke coördinator van de intergemeentelijke samenwerking cultuur de Merode met 5 gemeenten: Diest, Hulshout, Scherpenheuvel-Zichem, Tessenderlo en Westerlo.
Van 2010 tot 2020 was ze cultuurbeleidscoördinator bij Stad Diest.
Van 2008 tot 2009 was ze verantwoordelijk voor de communicatie en publiekswerking bij Z33, Huis voor actuele kunst in Hasselt.
Falke heeft een master in de culturele agogiek en houdt van reizen, kunst & cultuur, basketbal en haar dochtertje van 4 jaar.
“Het is belangrijk dat cultuur mensen samenbrengt. Ook mensen die niet gewend zijn om aan cultuur te doen.”
