© Boris Jancen
interview

Homelands: kunst als excuus voor meer begrip

Welzijn, dat gaat over jezelf goed voelen. Maar ook over een plaats krijgen in de maatschappij, een thema dat centraal staat in ‘Homelands, places of belonging’. Maak kennis met een sociaal-inclusief project dat volop inzet op interculturele cocreatie.

Tekst / Alexander Verbist

“We gebruiken kunst als excuus om onze verschillen te vergeten”

Wat betekent het voor jou om je thuis te voelen? Om ergens bij te horen? Bij een stad, gemeenschap, cultuur of seksualiteit — waar dan ook.

Dat is de centrale vraag van Homelands, places of belonging. Een project waarin nieuwkomer-kunstenaars gekoppeld worden aan een medewerker van een lokale culturele instelling. Samen starten ze een cocreatief en artistiek proces van 4 tot 6 maanden met een lokale gemeenschapsgroep, zoals daklozen of jongeren.

Het creatieve brein achter de operatie is Sergio Roberto Gratteri. Hij kreeg in 2018 de vraag van de International Yehudi Menuhin Foundation (een organisatie die de rol van kunst in onze samenleving benadrukt en sociale inclusie promoot, red.) of hij geen project voor hen kon uitwerken.

Sergio Roberto: “Ik wist dat ik wilde werken met nieuwkomer-artiesten. In België zijn we altijd redelijk verwelkomend geweest naar migranten toe, maar vaak denken we dat het genoeg is als we iemand een huis en een job geven. Terwijl dat voor kunstenaars, voor wie kunst hun raison d’être is, niet volstaat. Zonder hun kunst zullen zij nooit gelukkig zijn.”

“Dat bracht me bij Homelands: een project met als doel om artiesten een positie in onze samenleving te geven als artiest.”

Frederico Araujo is zo’n nieuwkomer-kunstenaar. Hij studeerde af als acteur aan het UNIRIO in Brazilië en kwam initieel naar België voor een theaterproject. Langzaamaan groeide zijn liefde voor het land, tot hij wist: ik wil blijven. En dus begon hij de Masteropleiding Drama aan het RITCS (Koninklijk Instituut voor Theater, Cinema & Geluid), waarmee hij momenteel nog bezig is.

Dialoog via kunst

Sergio Roberto: “Bij Homelands is kunst een excuus om samen te zijn. Om dialoog te creëren. Het gaat ons niet zozeer om de output, maar om het feit dat we samen iets maken, aan cocreatie doen. Omdat beide partijen daarbij afhankelijk worden van elkaar, vergeten ze wie er voor hen zit en wat hun verschillen zijn.”

“Op die manier doorbreken we de muren tussen culturen, verminderen we vooroordelen, en creëren we een kans om de ander te leren kennen als persoon — niet als nieuwkomer.”

Verschillend en verrijkend

Frederico werkt op twee projecten, met UCLL en Wolubilis. Normaal krijgt iedere artiest er één, maar omdat de groep bij UCLL te groot was voor de artiest die er oorspronkelijk aan was toegewezen, springt hij daar bij.

Frederico: “De groepen zijn best wel verschillend: in Leuven gaat het eerder om jongeren met een diverse achtergrond, vaak niet uit België. Terwijl ik bij Wolubilis met Belgen van alle leeftijden werk. Ondanks die verschillen merk ik één constante: iedereen is warm en vriendelijk.”

Matchen op gevoel – met succes

Sergio Roberto: “Er zijn verschillende manieren waarop we kunstenaars vinden. Zo hebben we contact met organisaties die werken met nieuwkomer-artiesten, zoals Globe Aroma. Maar ook onthaalbureaus – Atlas in Antwerpen en Bon in Brussel – en bepaalde asielcentra. Daarnaast kijk ik rond in mijn eigen netwerk. En er zijn ook altijd kunstenaars die uit zichzelf komen aankloppen.”

“Het matchen zelf gebeurt op basis van intuïtie, na enkele gesprekken met beide partijen. En tot nu draaide dat altijd goed uit. (lacht)”

Lees ook

Met Project V biedt JongDOEK kinderen en jongeren zonder reisplannen de kans om in de vakantie één dag per week samen te komen om een theaterworkshop te volgen.

Durf te twijfelen, wees open, luister naar de ander. Het is niet omdat je een docent of regisseur bent, dat je altijd het laatste woord moet hebben.
Meer inspiratie over
de match tussen cultuur en welzijn?


Ontvang de nieuwsbrief

Cocreatie als hoofdingrediënt

Eerder ging het al over cocreatie. Voor Sergio is die term het ‘hoofdwoord’ van Homelands.

Sergio Roberto: “Cocreatie is zo krachtig omdat het verantwoordelijkheid geeft aan de mensen, en zo ook eigenwaarde. Ik zie het als een vorm van democratie, waarbij ieder groepslid de macht heeft om mee te beslissen, in plaats van enkel mee te doen. Iedereen krijgt het gevoel gehoord te worden en zo echt deel uit te maken van het project.”

Frederico: “Wat ik fijn vind aan cocreatie, is dat ik niet alle antwoorden hoef klaar te hebben. Vanuit dat perspectief kan ik ruimte laten voor de mensen van mijn groep, naar hen luisteren en van hen ontvangen. Dat is zoveel relaxter dan te moeten faken dat ik alles zeker weet.”

Interculturele bemiddelaars

Sergio Roberto: “Voor mij is een project geslaagd wanneer nieuwkomers en locals meer begrip hebben voor elkaar, ook al kenden ze elkaar 6 maanden geleden nog niet. Ik wil dat Frederico in de komende weken of maanden bijvoorbeeld naar de bakker gaat, en dat die mens hem herkent en zegt: ‘Oh, jij hebt gewerkt met mijn dochter. Zo tof!’.”

“Op termijn willen we tot een team van interculturele bemiddelaars komen. Momenteel wordt interculturele cocreatie nog te vaak geleid door dezelfde mensen: wit en van hier. Hoog tijd om daarvan een mix van culturen te maken, met ook voor nieuwkomer-kunstenaars een leiderschapsrol.”

Twijfel en vertrouwen

Of de heren tips hebben voor culturele instanties die een gelijkaardige interculturele samenwerking willen aangaan?

Frederico: “Aanvaard dat je niet alles weet. Durf te twijfelen, wees open, luister naar de ander. En neem jezelf niet zo serieus: het is niet omdat je een docent of regisseur bent dat je alles weet en altijd het laatste woord moet hebben.”

Sergio Roberto: “Ook vertrouwen is cruciaal. Ik moet jou vertrouwen, jij moet mij vertrouwen, en pas dan kunnen we samenwerken. Dán vallen de maskers af, dán kunnen we toegeven dat noch ik, noch jij alles weet.”

Frederico: “Voor mij komt kwetsbaarheid vóór vertrouwen. Van in het begin eerlijk zijn met jezelf en de groep. Toegeven dat je elkaar nodig hebt: dát zorgt voor een safe space vol vertrouwen.”

Via cocreatie geef je mensen verantwoordelijkheid, en zo ook eigenwaarde.
  • © Boris Jancen
  • ©Sophie de Groote
  • “Ik wil nog even benadrukken hoe belangrijk Homelands is voor ons, nieuwkomers. Wij krijgen niet alleen de kans om te werken, maar ook om iets te creëren, ons netwerk uit te breiden en onze kunst te tonen. Bovendien worden we daarvoor betaald.”
    Frederico Araujo nieuwkomer-kunstenaar
  • “Bij Homelands is kunst een excuus om samen te zijn. Om dialoog te creëren. Het gaat ons niet zozeer om de output, maar om het feit dat we samen iets maken, aan cocreatie doen. Omdat beide partijen daarbij afhankelijk worden van elkaar, vergeten ze wie er voor hen zit en wat hun verschillen zijn.”
    Sergio Roberto Gratteri artistiek directeur

Nooit uit medelijden

Frederico: “Ik wil nog even benadrukken hoe belangrijk Homelands is voor ons, nieuwkomers. Wij krijgen niet alleen de kans om te werken, maar ook om iets te creëren, ons netwerk uit te breiden en onze kunst te tonen. Bovendien worden we daarvoor betaald.”

“Geld is voor mij zeker niet waarom ik doe wat ik doe. Maar een correcte vergoeding draagt ertoe bij dat ik me erkend voel als artiest. Dat heb ik niet wanneer ik uit medelijden of liefdadigheid enkele centen toegestopt krijg.”

Sergio Roberto: “Handelen uit medelijden is het laatste wat we willen. Als je iemand een positie in onze maatschappij gunt, moet je die persoon ook waarderen. Als mens én als artiest, wat betekent dat je hen ook een deftig loon uitbetaalt.”

“In onze sector wordt er van artiesten vaak verwacht dat ze werken voor een habbekrats. Omdat er weinig budget is, hoor je dan. Maar dan denk ik: als je weinig budget hebt, doe het dan gewoon niet.”

Grensverleggende to do's & verhalen in je mailbox? Schrijf je in voor 1 of 2 nieuwsbrieven.