Ijzervallei — “Draagvlak creëer je niet van de ene op de andere dag. Dat heeft tijd nodig”
Tekst / Veerle Weeck / februari 2024
Vier gemeenten in het hinterland van West-Vlaanderen vormen samen Cultuuroverleg Ijzervallei. Onder de koepel van DVV Westhoek sleutelt het intergemeentelijk samenwerkingsverband aan een bovenlokaal cultuurbeleid.
Elke Verbeke coördineerde het geheel op haar eentje, maar ging op 1 januari 2024 een nieuwe uitdaging aan als coördinator van de IOED binnen dezelfde DVV. Een vacature voor een opvolger is uitgeschreven.
“Ik kijk nu al uit naar fijne kruisbestuivingen en samenwerkingen tussen cultuur en erfgoed!”
Situering in West-Vlaanderen
De gemeenten Diksmuide, Lo-Reninge, Houthulst en Alveringem bestrijken een grote oppervlakte, maar hebben een lage bevolkingsdichtheid. Tot voor 2020 maakten de vier gemeenten deel uit van IGS Achthoek, waartoe ook Koksijde, De Panne, Nieuwpoort en Veurne behoorden (die vandaag IGS Viertoren vormen, red.).
Elke: “Omdat dit vooral kustgemeenten zijn met veel toeristen en grotere budgetten – helemaal anders dan onze landelijke gemeenten met hoofdzakelijk lokale inwoners – werd besloten om elk een eigen weg te gaan. Er zijn wel raakvlakken, maar ook veel verschillen. Maar een samenwerking kan pas slagen als het DNA binnen een IGS overeenkomt. De eigenheid van een regio moet tot zijn recht kunnen komen.”
Vandaag opereert Cultuuroverleg Ijzervallei onder DVV Westhoek: een intercommunale en dienstverlenende vereniging die de 17 gemeenten uit de Westhoek groepeert rond persoonsgebonden thema’s zoals onder meer het Energiehuis en de Woonwinkel.
“Dat we voor cultuur maar met vier gemeenten samenwerken, is hierbij geen probleem. Iedere deelwerking heeft zijn eigen financiële pot”, vertelt Elke.
Met de ondergrens van 85.000 inwoners in het achterhoofd zou IGS Ijzervallei op lange termijn niet kunnen blijven bestaan.
“Omdat onze regio zo dunbevolkt is, dreigt ons werkingsgebied door de maatregel bovendien zeer uitgestrekt te worden, wat de drempel om samen aan cultuur te doen verhoogt. Daarnaast maak ik me ook zorgen over de eigen inbreng waar gemeenten voor moeten zorgen. Voor wie weinig inwoners heeft, is dat bedrag echt hoog”, vindt Elke.
Trots op het platform Ijzersterk Talent
Hoewel Ijzervallei en Viertoren vandaag twee aparte structuren zijn, werken de gemeenten uit beide IGS’en sporadisch wel nog samen. Zo vinden ze elkaar bijvoorbeeld in het platform Ijzersterk talent, waarop lokale artiesten en kunstenaars zich kunnen bekendmaken. En ook IGS CO7 investeert mee in de website.
Elke: “Door IGS-overschrijdend te werken, is de databank met talenten veel groter. Dat is niet alleen fijn voor wie een artiest of kunstenaar uit een bepaald genre zoekt. Ook de speel- en toonkansen voor de lokale talenten vergroten. Zij leren nieuwe plekken kennen, hun netwerk verruimt … Om buurtcomités en verenigingen aan te moedigen een Ijzersterk talent te boeken, kunnen zij bovendien een subsidie van 150 euro aanvragen.”
Elke is trots op het parcours dat het platform aflegt. Ook de wedstrijd die Ijzervallei en Viertoren voor muzikaal en beeldend talent organiseerden, werd vorig jaar een succes.
Elke: “De vier voorrondes en de grote finale waren allemaal uitverkocht. Om het geheel te coördineren gingen we in zee met een evenementenbureau. Door de krachten te bundelen, konden we die kosten ook meer verdelen. Een mooie win-win voor alle partijen.”
Uitdaging in coronatijden
Het platform Ijzersterk talent was het eerste initiatief waar Elke de focus op legde bij de start van haar loopbaan als coördinator. Het vloeide voort uit het project Artiest zoekt feestneus, waar Achthoek destijds op inzette.
Elke: “Toen ik in mei 2020 in dienst trad, was het volop coronacrisis. Thuiswerken was de norm. Maar ik kende noch de regio, noch de mensen. Het was dus enorm zoeken: Waar zou ik mee starten? Een bestaand initiatief als kapstok nemen om op verder te bouwen, was de beste keuze om snel tot een resultaat te komen.”
In haar zoektocht gebruikte Elke het beleidsplan als leidraad.
Elke: “Ik nam het vast om te kijken: Wat staat erin? Wat werd er vroeger gedaan met Achthoek? Wat werkte, en wat net niet?” Ze vond het best moeilijk om in te pikken op het plan. “Het was een tekst met veel ruimte voor interpretatie. Dat maakt het niet eenvoudig voor wie er ineens mee moet werken. Daarom een suggestie voor wie een beleidsplan schrijft: Maak het zo concreet mogelijk. Dan kan ook iemand nieuw er makkelijk mee aan de slag.”
Elke: “Binnen deze job is het trouwens heel belangrijk dat je kan omgaan met de losse omkadering waarbinnen je werkt. Wat je moet doen, is niet duidelijk afgebakend. Er is wel een beleidsplan, maar de invulling bepaal je zelf. De vrijheid is fijn, maar vraagt tegelijk ook om veel creativiteit. Je moet enorm zelfstandig kunnen werken en tegelijk de gave hebben om mensen met uiteenlopende profielen te enthousiasmeren voor een project. Je moet van nature echt een doorzetter zijn als je veel wil bereiken in deze job.”
Focus van erfgoed naar cultuur
Waar de focus in het oorspronkelijke plan te veel op erfgoed lag, probeert Elke die nu meer te verleggen naar cultuur.
Elke: “De opmerkingen op onze verantwoordingsnota leidden recent bijvoorbeeld tot het spontane opentrekken van de Beelden- en poëzieroute uit Lo-Reninge richting Houthulst en Diksmuide. Lo-Reninge en Diksmuide dienden recent ook een aanvraag voor een kleinschalige bovenlokale projectsubsidie in. Door te vertrekken vanuit een groter geheel kan een ruimer publiek de weg naar een evenement vinden.”
“Ik voel ook dat onze uitstap naar de expo Buitenmensen van fotograaf Jelle Vermeersch goesting deed ontstaan om ook daar iets mee te doen in onze regio. Door samen te gaan kijken, ontstonden spontaan gesprekken en discussies. Inzetten op informele contacten tussen de leden van de raad van bestuur en/of de adviesgroepen is echt belangrijk. Vertrouwen groeit naarmate mensen elkaar beter kennen. Zo gaan ze een andere gemeente niet zien als een concurrent, maar als een opportuniteit. Maar draagvlak creëer je niet van de ene op de andere dag. Dat heeft tijd nodig.”
Projecten met bovenlokale uitstraling
De Winterse vertellingen die de vier bibliotheken samen organiseren, zijn voor Elke een geslaagd bovenlokaal initiatief.
Elke: “Tijdens de Winterse vertellingen kunnen kinderen en hun (groot)ouders op woensdagnamiddag genieten van een verhaaltje in de bib, gevolgd door een doe-activiteit. We maakten een gemeenschappelijke flyer met daarop een aanvullend programma, waarbij er geen overlap is qua dagen of boekjes. Kinderen uit de verschillende gemeenten kunnen ook in de andere gemeenten deelnemen en doen dat ook. Heel fijn om te zien.”
Elke voelt bij de bibliotheken een grote drive om er samen iets van te maken.
Elke: “Er is bijvoorbeeld interesse om van de bibliotheken echte ontmoetingsplaatsen te maken. Aangezien IGS Stuifzand zeer ver staat in de installatie van die derde plek lijkt een werkbezoek inplannen me interessant. Ik merk immers dat onze politici niet echt weten wat dat precies inhoudt. Door ter plaatse te gaan, kunnen ze live ontdekken en voelen wat een derde plek kan betekenen, wat de mogelijkheden zijn. Iets aan den lijve ondervinden werkt veel beter dan een droge opsomming van de voordelen voorleggen.”
Regierol verantwoorden
Onderzoeken op welke manier de bibliotheken een derde plek kunnen worden, behoort tot de regierol die de Vlaamse overheid aan de IGS’en oplegt. Maar vaak neemt Elke uit noodzaak ook een actorrol op zich.
Elke: “Neem bijvoorbeeld de Weesgedichten. Dit jaar betrokken we scholen en handelaars, we zetten zelf een procedure op om gedichten aan te vragen, zodat we controle hadden over waar die gedichten terechtkwamen … en ook de praktische opvolging nam ik voor mijn rekening. Dat loonde! Waar we vorig jaar met moeite 25 gedichten aan de man brachten, vlogen de 100 pakketten dit jaar de deur uit.”
“Aangezien ik in een dunbevolkt gebied werk met een soms zeer beperkte personeelscapaciteit, kom ik vaak automatisch in die actorrol terecht. Vanuit de lokale besturen wordt ook verwacht dat ik die rol opneem. Dat leidt soms tot een moeilijke spreidstand, maar ik zie het als een groeiproces. In de verantwoordingsnota focus ik vandaag al veel meer op de regierol. Ik belicht nu vooral het proces, en niet alleen het resultaat. De overheid wil het traject naar een project belicht zien. Ze wil dat we de overlegmomenten in kaart brengen, met wie we samengewerkt hebben, hoe een project is ontstaan. Dat tracht ik steeds meer te doen.”
Samenwerken binnen DVV Westhoek
Elke werkt vanuit het Streekhuis Esenkasteel, waar naast de afdelingen van DVV Westhoek ook Westtoer en de provincie aanwezig zijn.
Elke: “Dat maakt het makkelijk om bruggen te bouwen naar andere organisaties en beleidsdomeinen. Zo maak ik bijvoorbeeld deel uit van het DVV-kernteam. We wisselen regelmatig informatie uit over waar we mee bezig zijn. Waar mogelijk pikken we in op elkaars initiatieven. Zo maakte ik recent postkaarten voor een project van NestorPlus (een netwerk voor steun aan ouderen, red.). Door deel uit te maken van een groter geheel, krijg ik bovendien ondersteuning in de administratie en financiën. Die is ook broodnodig, aangezien ik maar 0,6 VTE tewerkgesteld ben als coördinator.”
Falen en het anders aanpakken
Om de werkdruk voor alle partijen binnen de perken te houden, wordt nu en dan een externe partner bij een nieuw project betrokken. Maar dat liep niet altijd even vlot. Daarom raadt Elke aan om een externe partner vooraf goed te screenen.
Elke: “Vraag voorbeelden op van wat die persoon eerder heeft gedaan. En pols daarnaast ook naar ervaringen van instanties waar die voorheen mee samenwerkte. Zo kom je niet voor verrassingen te staan. Om tijdens het project geen discussies te hebben, baken je best ook alle taken goed af. Wat moet de externe partner doen? Wat wordt verwacht van de lokale besturen? Wat is de inbreng van de IGS? Zorg dat ieders rol van bij aanvang duidelijk is.”
Achter de schermen werken
Wat de toekomst brengt, is nog even afwachten.
Elke: “De werking van Ijzervallei speelt zich, op vraag van onze politici, volledig achter de schermen af. Een logo of verwijzing naar Cultuuroverleg Ijzervallei vind je nauwelijks terug in de communicatie. Dat maakt dat ik bij een bevraging aan de verenigingen bijvoorbeeld geen respons krijg. Onze projecten zijn gekend, maar Ijzervallei an sich niet. Waar we nu al een sterke werking zouden kunnen voorleggen, zorgt die onzichtbaarheid ervoor dat we na de verkiezingen eventuele nieuwe spelers opnieuw moeten overtuigen van het nut van een IGS. Wie als IGS zichtbaar mag zijn, heeft hier alvast een streepje voor”, meent ze.
