Theaterproject ‘Een Hand in het Verzet’ geeft jongeren een podium én stem
Welke culturele projecten verleggen grenzen? En hoe doen ze dat? Verken een nieuwe culturele ruimte aan de hand van een kort portret. Mét optillende tips voor jouw praktijk.
Inez Cardinaels van CC De Steiger (Boom) vertelt en geeft tips.
Tekst / Veerle Weeck
Foto’s / © Yannig Van de Wouwer
“Verzet begint niet met grote woorden, maar met kleine daden. (…) Jezelf een vraag stellen. Daarmee begint verzet. En dan die vraag aan een ander stellen.”
Deze woorden van Remco Campert passen perfect bij ‘Een Hand in het Verzet’: het theaterstuk dat enkele leerlingen uit het GO! atheneum Boom begin 2023, bijgestaan door amateurtheatergroep Harlekijn, op scène brachten. Vertrekkend vanuit hun eigen leefwereld onderzochten de jongeren het verzetsverleden uit hun streek, en trokken ze parallellen met het heden.
Wat is het project?
Een Hand in het Verzet is een theaterproject, gebaseerd op het gelijknamige boek van Tjen Mampaey. Dat vertelt het verhaal van De Zwarte Hand, een verzetsbeweging die tijdens de Tweede Wereldoorlog vooral actief was in de Rupelstreek en Klein-Brabant.
De groep werd opgericht in 1940, maar amper één jaar later werden vrijwel alle leden gearresteerd, ter dood veroordeeld of naar de concentratiekampen gestuurd. Ook vijf leerlingen van het atheneum in Boom werden toen van de schoolbanken geplukt. Ze werden zonder eerlijk proces veroordeeld en zijn nooit meer teruggekeerd.
“Om die reden werd gekozen om leerlingen van diezelfde school een centrale rol in de voorstelling te geven. Niet alleen om hen inzicht te geven in een belangrijk deel van de geschiedenis, maar ook om hen wegwijs te maken in hoe je theater maakt”, vertelt Inez Cardinaels, die vanuit CC De Steiger een bovenlokale projectsubsidie voor het theaterstuk aanvroeg.
Tips voor de creatie van een podium productie
- Zorg voor een correcte verloning van professionals. Dat komt ook de kwaliteit ten goede.
- Als je met jongeren werkt: Ga op zoek naar een regisseur die de jongerentaal spreekt of die jongeren begrijpt.
- Voorzie voldoende vrije ruimte in je agenda. Zo kan je vlot schakelen bij onverwachte wendingen (en die zijn er altijd!).
- Formuleer alle afspraken zo helder mogelijk. Duidelijke afspraken maken goede vrienden.
- Schrijf het volledige project uit op een tijdlijn om het overzicht te bewaren.
Waar komt het idee vandaan?
Hoe maak je van een bekend thema en dramatische gebeurtenissen van tachtig jaar geleden iets actueels? Dat was het opzet van de voorstelling.
Inez: “Het verhaal vertrekt vanuit een leerling die voor school een verhandeling moet schrijven over het thema verzet. Niet wetende hoe ze dat moet aanpakken, trekt ze naar haar grootmoeder die over De Zwarte Hand vertelt. Wanneer het meisje haar spreekbeurt geeft voor de klas, worden verschillende scènes uit het boek live nagespeeld: Hoe ze in tijden van oorlog pamfletten gingen uitdelen, welke spionagetechnieken ze toepasten … Om tot slot te eindigen met een kritische reflectie op het thema verzet.”
Rond die laatste scène is veel te doen geweest.
Inez: “Iedereen zag andere hedendaagse invalshoeken, tot de leerlingen – hoofdzakelijk meisjes – uiteindelijk uitkwamen bij: meer vrouwen, minder oorlog. Het was sterk dat jongeren op het einde letterlijk uit de spotlights en hun rol traden om hun mening te verwoorden. Maar dat leidde ook tot een polarisatie rond de seksen. We kregen zelfs de vraag waarom de reflectie op scène moest komen. Maar eigenlijk leidt die vraag tot het antwoord: om dialoog op gang te brengen.”
Welke partners werken samen?
Voor het theaterproject werkten twee cultuurcentra, een school, leerlingen, een amateurgezelschap, een auteur en enkele professionele theatermakers samen. In totaal bestond de ploeg uit een 35-tal medewerkers. Cultuurcentrum De Steiger en cc Binder namen de coördinatie op zich.
Inez: “Om het proces goed te laten verlopen, schreven we het project helemaal uit op een tijdlijn. Elke stap stond op papier. Dat was nodig om het overzicht te bewaren. Daarnaast maakten we van elke vergadering een kort verslag met praktische to-dolijst erbij, zodat alle verwachtingen duidelijk waren voor iedereen. Afspraken helder formuleren, dat is zo belangrijk.”
“Toen er discussie ontstond over het al dan niet projecteren van shockerende beelden uit de concentratiekampen, belandden we in een grijze zone. Omdat het voor niemand duidelijk was wie de knoop mocht doorhakken. En toen een aangeleverde tekst voor het programmaboekje totaal niet jongerenproof bleek, lag de oorzaak vooral in het ‘niet communiceren’ over het doel van die brochure: Wat willen we ermee bereiken? Eigenlijk moet je vooraf alles bespreken. Praten is het sleutelwoord om misverstanden te voorkomen.”
Grensverleggend
Een Hand in Verzet trok in totaal meer dan 1.330 toeschouwers, verspreid over twee schoolvoorstellingen en twee avondvoorstellingen in Boom en Puurs. Daar is Inez best trots op.
“Waar een cultuurcentrum normaal podiumproducties boekt en in het geheel een receptieve rol speelt, hebben we nu zelf een theaterstuk gerealiseerd. We trokken het project en gingen een nieuwe verbinding aan met de school. Een primeur voor ons.”
Uitdagend
Door het traject groeide bij Inez het besef dat het belangrijk is om voldoende tijd te reserveren voor dergelijke projecten.
“Zeker in aanloop naar de première is het noodzakelijk dat je – als coördinator – 80% van je werktijd aan het project kan besteden. Geef andere taken, hoe klein of groot ook, in die periode dus door aan collega’s. En bekijk of je assistentie kan inschakelen voor de productie. Tijdens de repetities is er immers ook nood aan iemand die de catering kan brengen, die tussendoor met de jongeren kan praten … Dat zijn zaken waar wij vooraf niet bij stilstonden.”
De agenda’s van de jongeren afstemmen op de extra repetities bleek ook een drempel.
“Door de vele uitgestelde voorstellingen tijdens corona waren onze zalen vaak bezet. Daardoor vond de première van dit theaterstuk begin februari plaats en de laatste voorstelling eind maart. Gevolg: we moesten tussendoor nog extra repetities inplannen. Niet makkelijk als je moet rekening houden met ieders vrijetijdsactiviteiten en schoolwerk.”
“Mijn advies? Hou de tijdsspanne tussen première en dernière zo kort mogelijk. Zo kan je de repetitiepuzzel makkelijker leggen.”
Bekijk het programmaboekje
