Een ongelijk speelveld

De cultuursector zet grote stappen op vlak van participatie, maar tegelijk blijft het schuren. Toont de veelal projectmatige aanpak niet aan hoe ongewoon participatief werken vandaag nog is? Bewijst het niet dat burgers normaal gezien niet mee beslissen over het aanbod in hun cultuurcentrum en dat mensen met een beperking meestal niet op het podium staan? Vertellen ze ons niet dat de mening van jongeren normaal gezien niet gevraagd wordt als er een nieuw cultuurcentrum wordt gebouwd en dat er doorgaans geen afvaardiging van buurtorganisaties in de bestuursraden van kunstenhuizen zit?

Klaas en Sofiane stelden met De Plantrekkerij in Nieuw Gent vast dat jongeren uit de buurt graag participeren, als ze voelen dat er echt naar hen geluisterd wordt en er iets gebeurt met hun ideeën. Dus besloten ze mini-ondernemingen te faciliteren waarbij de jongeren zelf aan het roer staan en budget beheren. Klaas: “Wat we doen, lijkt soms eerder straathoekwerk. Ik ben een fixer, een bruggenbouwer. Ik probeer op alles ja te zeggen, maar bots heel sterk op de beperkingen van het bestaande aanbod en op hokjesdenken.”

Er zijn talrijke cultuurwerkers die participatie als een basishouding zien. Zij werken in hun dagelijkse praktijk succesvol met bevolkingsgroepen die zich in de periferie van onze samenleving bevinden. Maar paradoxaal genoeg doen zij dat vaak zelf vanuit de periferie van het culturele veld. Ze krijgen minder overheidssteun en maatschappelijke erkenning dan centrumspelers die projectmatig op participatie inzetten. Ze botsen op een ongelijk speelveld.

Wij noemen deze cultuurwerkers ruimteclaimers, omdat ze opkomen voor een gelijkwaardige plaats in de samenleving, voor zichzelf en voor de mensen waar ze mee werken. Ze vertrekken vanuit een persoonlijke missie om een antwoord te bieden op de moeilijkheden en uitdagingen die ze ervaren. Ze kunnen niet langer verdragen dat er zoveel talenten en mogelijkheden onderbenut en ondergewaardeerd blijven. Daarbij botsen ze vaak op een mismatch met het bestaande aanbod.

Deze ruimteclaimers hebben recht om te bestaan en om gelijkwaardig ondersteund te worden door onze overheden. Ze laten zich niet zomaar voor de kar van andere cultuurorganisaties spannen als het gaat om het verhogen van cultuurparticipatie. Want het woord ‘participatie’ wringt bij hen, door het machtsonevenwicht dat eruit spreekt. Alsof iemand voor jou bepaalt of en waaraan je mag participeren.

“Vaagweg herinner ik mij nog dat ik had gezegd dat we moesten opletten ‘dat onze lichamen, onze gekleurde lichamen, niet deel zouden worden van een soort diversiteitscampagne, aanwezig zonder inspraak.’ Een ‘token’ heet dat dan. Emma-Lee Amponsah, mijn partner in crime bij Black speaks Back, noemde het ooit ‘het herkoloniseren van onze lichamen’ om de participatie- of ‘diversiteits’boxjes aan te tikken.” (Heleen Debeuckelaere, 2019)

Ook meer en meer doelgroepspecifieke organisaties zoals armoedeverenigingen en zelforganisaties weigeren hun zogenaamde doelgroepenschuif open te trekken voor cultuuraanbieders. Ze bedanken voor samenwerkingen waarbij ze niet voelen dat er een oprechte relatie is waar ze ook zelf dingen op de agenda kunnen zetten. De zoveelste vraag om mensen toe te leiden naar concerten of een eenmalig project wegen ze af tegen de noden van hun deelnemers en ze vragen zich af: what’s in it for them?

Het is een ongemakkelijke situatie voor veel cultuurorganisaties. Ze ontvangen meer overheidssteun dan deze ruimteclaimers, maar kunnen moeilijk waarmaken dat ze er zijn voor iedereen in de samenleving. Overheden zien dit democratische deficit niet of weten niet hoe ze het kunnen corrigeren. Intussen neemt de druk van onderuit toe. De realiteit dwingt ons tot een upgrade van ons denken over participatie.