De stem van ons Geheugen verbindt sectoren en mensen
oktober 2020 — Wat als je met de kennis van nu naar de toekomst kijkt? Welke onverwachte, uitdagende, nieuwsoortige samenwerkingen zullen culturele spelers dan opzetten? Hoe leggen we nieuwe, ongewone linken? OP/TIL vroeg – in het kader van OP/HEF – enkele partnerorganisaties om die culturele toekomst in te kleuren.
Tekst / Koor&Stem
Koor&Stem, de Vlaamse amateurkunstenorganisatie voor vocale muziek, kreeg in 2012 een vraag van een woonzorgcentrum: Is er repertoire voor een groep waarin mensen met dementie meezingen? Deze vraag maakte vanalles los. Welke liederen zing je met mensen met dementie? Hoe zet je een zangactiviteit zo op dat die beantwoordt aan hun behoeften? Welk effect heeft het samen zingen bij hen? Zo ontstond het project De Stem van ons Geheugen.
Zingen vernieuwt het sociaal contact
De Stem van ons Geheugen toont de sociale en maatschappelijke waarde van samen zingen op een heel mooie manier. Het project brengt een nieuwe vorm van communicatie tot stand tussen mensen met dementie, hun partners, familieleden, vrienden, verzorgers en vrijwilligers. Samen zingen appelleert op een positieve manier aan hun mogelijkheden. En aan het lerend vermogen, dat bij mensen met dementie nog altijd aanwezig is. Samen iets zinvols doen is ook voor hun omgeving bijzonder waardevol.
“Samen zingen is de ultieme manier om familieleden te betrekken bij een activiteit in het woonzorgcentrum.”
De Stem van ons Geheugen levert een bijdrage aan maatschappelijke integratie en empowerment van mensen met dementie. En het zorgt voor een meer genuanceerde visie op dementie.
Samenwerking creëert lerend netwerk tussen sectoren
Al gauw bleek dat zingen in een zorgrelatie andere kennis en vaardigheden vraagt dan zingen met amateurkoren. Daarom bracht Koor&Stem kennis en expertise uit de cultuur-, welzijns- en zorgsector en uit het onderwijs samen in een lerend netwerk. Samen met het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen, woonzorgcentrum Den Olm en de opleiding begeleider-animator ouderenzorg van HIK.
Zingen en muziek maken, is in de zorgsector vaak een luxe. Er moet al zoveel, er is al zoveel werkdruk in de zorg. Wel, zingen geeft energie, een blij gevoel en zorgt voor verbinding.
“Je ziet, voelt, hoort dat ze dit aanvoelen als fijn. De meesten doen mee, herkennen de melodie, soms zelfs de tekst. Ze lachen, hun mimiek is anders … Iedereen moet dit proberen. Je krijgt er zoveel voor terug!“
Zingen voor en met een groep is niet vanzelfsprekend in een zorgsituatie. Hoe gemotiveerd een animator of vrijwilliger ook is. Ze hebben artistieke kennis en praktijkervaring nodig. Om die leemte op te vangen, laste het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen recent in de opleidingen voor referentiepersonen dementie een onderdeel in over zingen met mensen. Koor&Stem komt ook regelmatig langs in zorgopleidingen om studenten te sensibiliseren over de mogelijkheden van zingen.
Door het project De Stem van ons Geheugen is er een nieuwe beweging zichtbaar. Zorgverleners, zorgopleidingen en zorgaanbieders introduceren artistieke methodieken in hun dagelijkse werking en deelnemers uit de sociaal-culturele sector passen hun artistieke competenties aan de noden van de zorgsector aan. Beide sectoren verlaten hun comfortzone en verwerven daarmee nieuwe kennis.
Ook de Vlaamse overheid ziet hiervan het belang in. Het Dementieplan Vlaanderen 2016-2019 nam het project op als initiatief dat geheel past in de vermaatschappelijking van zorg en de expertise-opbouw over de sectoren gezondheidszorg en cultuur heen.
Het project sluit ook naadloos aan op het huidige cultuurbeleid door de intersectorale samenwerking en het gebruik van amateurkunsten als motor voor verbinding. Dankzij steun van het participatiedecreet van de Vlaamse overheid en van Cera ontwikkelen Koor&Stem en partners momenteel ook een nieuw concept voor zingen in relatie tot thuiswonende mensen met dementie.
Foto © Karel de Puysseleir
OP/TIL lanceerde op 9 oktober 2020 samen met De Federatie de publicatie DIT DOET ME WAT – amateurkunsten in Vlaanderen. De publicatie bundelt de resultaten van een bevolkingsonderzoek naar amateurkunsten. Nieuwsgierig?
Het project brengt een nieuwe vorm van communicatie tot stand tussen mensen met dementie, hun partners, familieleden, vrienden, verzorgers en vrijwilligers.
Meer ideeën rond de verbindende kracht van muziek?
“Zorgverleners, zorgopleidingen en zorgaanbieders introduceren artistieke methodieken in hun dagelijkse werking en deelnemers uit de sociaal-culturele sector passen hun artistieke competenties aan de noden van de zorgsector aan.”
Thuiswonende mensen met dementie kunnen ook zingen
Met 3 pilootprojecten probeert Koor&Stem nieuwe vormen van laagdrempelige initiatieven rond samenzang uit:
- zingen in een inloopcentrum voor mensen met dementie en hun mantelzorgers in Mechelen;
- een intergenerationeel koor in een samenwerking tussen een woonzorgcentrum, een lagere school en thuiswonende mensen met dementie in Gent;
- en een contactkoor voor thuiswonende mensen met dementie in een samenwerkingsverband tussen twee woonzorgcentra in Avelgem.
Koor&Stem zorgt voor begeleiding, evaluatie, vorming en intervisie. De ervaringen en kennis zet ze daarna om in draaiboeken.
Uitdagingen
Koor&Stem wil tegen 2030 zangactiviteiten voor mensen met dementie in elke Vlaamse gemeente. Zo werken we mee aan een meer inclusieve samenleving. En dat kan alleen onder bepaalde voorwaarden.
Sectoroverschrijdend werken stop je niet in een hokje. Hoewel onze aanpak wordt geroemd en een voorbeeld is, voldoet het project vaak niet aan de criteria voor financiële ondersteuning. Hoort De Stem van het Geheugen bij cultuur of bij welzijn?
Onze duizenden koorzangers en dirigenten, andere amateurkunstenaars, vormen een enorm vrijwilligersreservoir dat we nog meer kunnen aanboren. We hebben dus voldoende vrijwilligers nodig.
Ook lokale trekkers zijn broodnodig. Lokale besturen kunnen een duwtje in de rug geven. Dat kan vrij simpel. Met een gemeentelijk lokaal, de aankoop van een geluidsinstallatie, de uitbouw van een vrijwilligerswerking, promotie via de gemeentelijke informatiekanalen.
Sectoroverschrijdend werken stop je niet in een hokje.
Koor&Stem
Koor&Stem vzw is het aanspreekpunt voor koren en vocale muziek. Dirigenten, zangers en bestuursleden van amateurkoren kunnen er terecht voor advies, vorming en podiumkansen. Koor&Stem verenigt meer dan 1000 koren in heel Vlaanderen. Met projecten en initiatieven als Koorklank, Doewap, De Stem van ons Geheugen, Singing Brussels en de organisatie van de World Choir Games 2020 ondersteunt en promoot de organisatie het samen zingen. Zowel binnen als buiten de koorwereld, in het onderwijs, in de zorgsector en tot over de landsgrenzen heen.