Cultuurtuin WAAS — “Geef ook ruimte aan het experiment”
Tekst / Veerle Weeck / februari 2024
Cultuurtuin WAAS is de culturele regisseur voor de tien gemeenten in het Waasland. De naam van het samenwerkingsverband verwijst naar het Waasland van de Middeleeuwen, dat in die tijd ‘de tuin van Vlaanderen’ werd genoemd. Als clustermanager cultuur stimuleert, verbindt en versterkt Elke Clompen – die voordien 22 jaar lang actief was als stafmedewerker-programmator in CC Lokeren – de culturele actoren en praktijken in haar regio.
Situering binnen de structuur
Cultuurtuin WAAS verenigt tien Wase gemeenten: Beveren, Kruibeke, Lokeren, Moerbeke, Sint-Gillis-Waas, Sint-Niklaas, Stekene, Temse, Waasmunster en Zwijndrecht. Het IGS werd in 2020 opgericht binnen de werking van de dienstverlenende vereniging Interwaas. Waar de Wase bibliotheken al voor de komst van het decreet Bovenlokale Cultuurwerking onder de noemer BiblioWaas binnen de structuur van Interwaas werkten, was WACCO (het overlegplatform van de Wase cultuur- en gemeenschapscentra) voordien een aparte projectvereniging.
Beide instanties blikken dus terug op een lange traditie van samenwerken. Als ‘Cultuurtuin WAAS’ bouwen ze nu samen een regionale cluster cultuur uit, met de cultuurnota als leidraad.
Elke: “Onze cultuurcluster werkt met een stuurgroep die in de praktijk functioneert als een soort raad van bestuur. Formeel heeft deze een adviserende bevoegdheid tegenover de raad van bestuur van Interwaas. In de stuurgroep zitten een schepen en ambtenaar uit elke gemeente. Daarnaast heb je het planningsteam: een inhoudelijke denktank die de werking van Cultuurtuin WAAS van dichtbij opvolgt en stuurt. De tien cultuurbeleidscoördinatoren, maar ook de coördinatoren van Erfgoedcel Waasland, Avansa Waas-en-Dender en IOED Erfpunt maken er deel van uit.”
“Neem daarbij nog de aparte werkgroepen bibliotheken en cultuurhuizen, een losser netwerk jeugd & cultuur … en je hebt een volledig zicht op de basisstructuur van onze werking, die trouwens zeer goed werkt dankzij het engagement van al onze partners, professionals, schepenen en vrijwilligers.”
Meerwaarde van transversaal werken
Binnen de overlegorganen toetst Elke alle projecten af aan de strategische doelstellingen uit de cultuurnota.
Elke: “Willen cultuurhuizen graag regionale ondersteuning voor een podiumvoorstelling op locatie, dan moet het project meer inhouden dan de voorstelling alleen. Louter investeren in een dure uitkoopsom doen we vanuit Cultuurtuin WAAS niet.”
“We willen culturele actoren net aanmoedigen om over de grenzen van sectoren heen te kijken, om transversaal te gaan werken. Dat vraagt een extra inspanning, maar het loont. Want zo bereik je een nieuw publiek dat anders misschien nooit met cultuur in aanraking zou komen, en leg je nieuwe verbindingen tussen mensen en organisaties.”
Elke denkt hierbij aan de circusvoorstelling BITBYBIT, waar een sociaal-artistiek luik aan gekoppeld werd, waardoor het project meer gelaagdheid kreeg.
Elke: “We hebben een budget voorzien om kansengroepen naar de voorstelling toe te leiden. Zo organiseerden cultuurpartners uit Kruibeke en Sint-Niklaas, samen met hun lokale Welzijnsschakels, circusworkshops rond het thema vertrouwen. De workshopbegeleidster maakte de deelnemers ook enthousiast over de voorstelling en ging samen met hen naar het circus kijken. In Waasmunster werd geprobeerd om kinderen uit een jeugdinstelling via een workshop in contact te brengen met het circus, maar daar kon de workshop uiteindelijk niet doorgaan. Jammer, maar de contacten zijn nu wel gelegd, wat een toekomstige samenwerking makkelijker maakt.”
Achter de schermen bouwen aan samenwerkingen
Als we Elke even laten dromen, hoopt ze een regionale UiTPAS Waasland te kunnen realiseren.
Elke: “Daardoor zouden we veel gestructureerder rond de doelstelling ‘basisrecht voor cultuur’ kunnen werken, zeker nu de regionale netwerken vrijetijdsparticipatie eraan komen. Je hebt de mogelijkheden voor kansengroepen, de bovenlokale UiT-communicatie errond … Je kan zo veel transversale linken leggen. Beveren, Zwijndrecht en Sint-Gillis-Waas zijn al gestart en vormen samen UiTPAS Reynaert. Bij de aangrenzende gemeenten is de interesse ook aanwezig. Sint-Niklaas werkt momenteel met een eigen kansenpas. Via overleg en door ervaringen van de huidige UiTPAS-gemeenten te delen, hopen we hen warm te maken voor dit verhaal.”
Cultuurtuin WAAS zet hard in op het zoeken naar nieuwe verbindingen.
Elke: “Waar het initiatief voor de Buitenspeeldag traditioneel bij de jeugdspelers in een gemeente zit en dat van de Kunstendag voor Kinderen bij de cultuurwerkers, ontstond tijdens onze netwerkdag ‘kind’ het idee om in te zetten op een vruchtbare kruisbestuiving tussen verschillende diensten.”
“Daardoor werken jeugd-, cultuur- en soms zelfs sportdiensten uit verschillende gemeenten sinds 2022 samen aan de Buitenspeeldag Creatief. Wie domeinoverschrijdend werkt of een culturele injectie aan de Buitenspeeldag geeft, krijgt een kleine financiële tegemoetkoming voor de organisatie van de activiteiten. Vanuit Cultuurtuin WAAS hebben we ook een Buitenspeeldagboekje vol creatieve en kunstige opdrachten ontwikkeld voor kinderen van het eerste tot het vierde leerjaar.”
Uitdaging om te blijven vernieuwen
Voor de Kunstendag voor Kinderen werd de focus onder meer op inclusie en een inclusieve communicatie gelegd.
Elke: “We organiseerden de workshop inclusieve marketing voor professionals, waarbij we onze eigen communicatie rond de kunstendag onder de loep namen. Dat heeft in eerste instantie geleid tot een herwerking van de folder, maar ook tot inzichten die je kan meenemen naar de communicatie van je eigen familieprogrammatie bijvoorbeeld.”
Via de vormingen die ze aanbieden, wil Cultuurtuin WAAS de cultuurdiensten en bibliotheken verder professionaliseren en helpen evolueren. Elke houdt ervan om daarin telkens een stapje verder te gaan.
Elke: “Voor de organisatie van de Buitenspeeldag en de Kunstendag voor Kinderen ben ik nu op een punt gekomen: Ok, deze stappen zijn gezet. We kunnen de projecten jaar na jaar herhalen. Maar kan er geen nieuw traject uit ontstaan? Misschien zijn er mogelijkheden om meer te gaan samenwerken met organisaties die buiten de gemeentelijke werking vallen? Het is mijn taak om de vinger aan de pols te houden, in te spelen op wat er leeft en iedereen proactief met elkaar te verbinden.”
Samenwerken is zoeken naar een compromis
Als er vragen rijzen, schakelt Elke soms ook andere regio’s in om hun ervaringen te delen. Zo kwamen Elkes collega’s van Route 42 en Dijk 92 tijdens een schepenenoverleg vertellen over de manier waarop zij omgaan met hun regiobib.
Elke: “Waar het eengemaakte uitleenreglement lang voor discussies zorgde, vielen de puzzelstukjes na die uiteenzetting plots in elkaar. En zo kan de regiobib midden januari 2024 van start gaan.”
De stuurgroep koppelde de goedkeuring van het gezamenlijk reglement aan de introductie van het boekentransport tussen de bibliotheken. Dat zal vanaf mei 2024 door vrijwilligers worden voorzien via de elektrische deelwagens van Interwaas.
Elke: “Die nagenoeg directe extra service voor de burgers was voor de schepenen heel belangrijk. Het transport geeft gebruikers immers de kans om te profiteren van de hele Wase connectie, ongeacht hun woonplaats. Leners kunnen materialen reserveren, uitlenen en terugbrengen in elke bibliotheek van het Waasland.”
“Wil je draagvlak binnen de politiek creëren of behouden, dan moet je ook aandacht besteden aan die zichtbare meerwaarde voor de inwoners”, weet Elke nu. “Daarnaast worden onze politici ook graag inhoudelijk betrokken bij een dossier. Voorzie dus ruimte voor een stevig debat nu en dan. Zo erken je de schepenen in hun rol. Zij willen graag meer doen dan enkel goedkeuren wat ambtenaren of professionals adviseren.”
Focus op het experiment
Om haar strategische doelstelling ‘Elk kind en elke jongere neemt deel aan cultuur’ te realiseren, zit Cultuurtuin WAAS ook niet om een experiment verlegen. Zo ontstond tijdens online sessies in coronatijden het idee om een bovenlokaal project voor creatieve jongeren vorm te geven.
Jeugdwerkorganisatie JOS vzw uit Sint-Niklaas diende het dossier bij de Vlaamse overheid in (met positief gevolg!), en ook Lokeren, Beveren en Temse sprongen mee op de kar. Cultuurtuin WAAS investeert zelf 7.500 euro per jaar en werktijd in het initiatief.
Elke: “MaakMaak is een gigantisch laboratorium, waarbij we – drie jaar lang – creatieve jongeren via projecten willen matchen met professionals en culturele instellingen uit het Waasland. Of ze daarbij graag onderdeel zijn van een aangeboden traject of liever hun eigen ideeën tot leven laten komen onder begeleiding van coaches kiezen ze zelf. Tot wat dit zal leiden, weten we momenteel niet. Een freelancer ontfermt zich over het project. Zopas werd een grote campagne via sociale media opgestart. Spannend! Maar die ruimte voor experiment moet er zijn. Wie weet tot welke stappen of inzichten dit allemaal leidt.”
Projecten opzetten, evalueren en bijsturen
Eigen kweek, Dichters thuis, de Voorleesweek, mediawijze workshops, de lezingreeks Buitenbeentjes, Atelier in Beeld, het Waas kunstenoverleg … De lijst aan projecten die Cultuurtuin WAAS organiseert of ondersteunt, is divers.
Blijvend variatie in het aanbod brengen, doet Elke door samen met de regiopartners te investeren in nieuwe projecten en door bestaande initiatieven uit te diepen. Het is voor iedereen een permanente zoektocht naar een goed evenwicht.
Elke: “Wij krijgen een vaste subsidie van Vlaanderen en ook de subsidies vanuit de gemeenten liggen voor zes jaar vast. Maar die worden, in tegenstelling tot de lonen, niet geïndexeerd. Gevolg? Er blijven steeds minder middelen over om hetzelfde te doen. Daardoor moet je keuzes maken, wat niet altijd simpel is. Zo liggen de transportkosten en vrijwilligersvergoedingen voor de collectiemobiliteit van de regiobib nu op tafel. In 2024 worden die betaald door Cultuurtuin WAAS. In 2025 zou dat richting een co-financiering moeten evolueren, zodat onze overige werking niet in het gedrang komt.”
Het verhaal van een Intergemeentelijke Samenwerking is er eentje van geven en nemen, met wisselende deelnemers per project.
“Niet iedereen doet altijd aan alles mee. Dat is ook niet erg. Veel hangt af van het eigen personeelsbestand en de focus die een lokaal bestuur wil leggen.”
“Maar kiezen is niet altijd verliezen. Want als je bewust voor een project kiest, heb je misschien meer tijd om in de diepte gaan. En ben je niet zeker of iets wel zal werken in jouw gemeente? Dan is het soms waardevol om eerst vanop de zijlijn toe te kijken. Ook zo kan je veel leren. Binnen een IGS wordt zo veel expertise gedeeld die je kan meenemen naar jouw eigen praktijk. Die opgedane kennis kan je niet uitdrukken in centen, maar is minstens evenveel waard.”
