Zuidrand — “Wie voor bovenlokaal kiest, moet ook lokaal sterk genoeg staan”
Tekst / Veerle Weeck / februari 2024
Foto’s / © Streekvereniging Zuidrand
Streekvereniging Zuidrand kan teren op een lange traditie van samenwerken op het vlak van cultuur. Onder de noemer ‘cultuuroverleg Azura’ werken de cultuurwerkers uit zeven gemeenten in de Zuidrand van Antwerpen al sinds 2008 samen. Daardoor kennen de lokale ambtenaren en schepenen elkaar onderling goed.
“De kennismakingsfase konden we bij de opstart van de bovenlokale cultuurwerking in 2020 grotendeels overslaan: een enorm voordeel”, aldus regiocoördinator Wannes De Laender, die voordien zelf als cultuurbeleidscoördinator in Edegem werkte.
Regierol brengt inspiratie en verbinding
De omschakeling van een organisatie die vooral projectmatig samenwerkt naar een IGS-structuur die van de Vlaamse overheid enkel een regierol mag spelen, was wel even aanpassen.
Wannes: “Bij Azura werden de krachten gebundeld om samen projecten uit te rollen, terwijl we nu, vanuit die regierol, vooral mensen samenbrengen rond bepaalde noden, en hen inspireren om initiatieven te nemen. Wij (wat slaat op Wannes en Stefan Beeldens, de medewerker bovenlokale cultuur) zijn uiteraard wel actief op het terrein, maar we programmeren zelf niet en zetten ook geen lokale activiteiten op.”
Wannes neemt het Lokale Helden-project als voorbeeld.
“Daarrond organiseren we brainstormavonden, maar de praktische uitwerking van de activiteiten ligt volledig in handen van de gemeenten. Wij zorgen er achter de schermen eerder voor dat er een variatie aan mogelijke partners mee aan tafel zit. Denk bijvoorbeeld aan jeugdhuizen of private aanbieders zoals de Kaleidoscoop in Mortsel of Hoogmis in Edegem. Zo willen we iedereen inspireren om nieuwe verbindingen te leggen en aanmoedigen om soms ook andere paden te bewandelen dan ze gewend zijn.”
Overleg leidt vaak tot nieuwe initiatieven.
Wannes: “Ik denk bijvoorbeeld aan de ticketverkoop van de najaarsprogrammatie, die nu in alle cultuurcentra op dezelfde dag start, waardoor er bij het publiek geen verwarring meer is over de begindatum. Of aan het zomeraanbod dat wordt verspreid via een brochure, zodat de inwoners een mooi overzicht van alle culturele activiteiten ontvangen. Het zijn maar enkele voorbeelden waarbij wij de overkoepelende communicatie in handen nemen. De inhoudelijke invulling komt uiteraard van onze cultuurwerkers.”
Wannes’ connecties met de andere regio’s en het bredere culturele veld zorgen er ook voor dat hij weet waar hij moet zijn om bepaalde info te bekomen.
“Heeft iemand een idee, dan heb ik daar vaak al iets soortgelijks over gehoord in een andere gemeente of regio. Of als dat niet zo is, weet ik waar ik mijn licht kan opsteken. Dat is werk dat een cultuurwerker niet moet doen. Omdat je in dezelfde regio actief bent, stoot je bovendien op dezelfde problemen. Weet je niet goed hoe je iets moet aanpakken, dan weet een buurgemeente wel raad. Zo ging Lint de mosterd voor de oprichting van de vrijetijdsraad halen in Mortsel. Dankzij het netwerk vind je een antwoord op uiteenlopende vragen.”
Uniek door de 4 in 1-werking
Streekvereniging Zuidrand groepeert cultuurwerkers uit Aartselaar, Borsbeek, Edegem, Hove, Kontich, Lint en Mortsel. Doordat de bibliotheken bij de opstart van het IGS ondergebracht waren in drie verschillende samenwerkingsverbanden, maken die momenteel geen deel uit van de bovenlokale cultuurwerking.
Dat betekent niet dat er geen linken met de bibliotheek worden gelegd.
Wannes: “Voor de Week van de poëzie werd een oproep gelanceerd om gedichten te schrijven, geïnspireerd door een bijzonder plekje in de Antwerpse Zuidrand. De bibliotheek beoordeelt de gedichten, waarna de geselecteerde gedichten zullen worden voorgedragen en gefilmd op de locatie die de dichters inspireerden. Die opnames publiceren we tijdens de Week van de Poëzie, ter promotie van alle activiteiten die rond die poëzieweek in de regio plaatsvinden.”
Door ook enkele mooie plekjes uit de regio in beeld te brengen, combineert de Zuidrand poëzie met toerisme. Die kruisbestuiving is eigen aan de streekvereniging.
“Zowel de bovenlokale cultuurwerking, de erfgoedcel, de IOED als de toeristische dienst vallen onder de koepel van Streekvereniging Zuidrand. We opereren onder één structuur, met één raad van bestuur, één dagelijks bureau, één coördinator en één communicatiewerker. Dus hebben we één website en verspreiden we alle info via eenzelfde socialmediakanaal. Elke twee weken stemmen we de communicatie intern met elkaar af, en delen we de grote lijnen waar we mee bezig zijn. Zo kunnen we ook zorgen voor een goede spreiding van alle initiatieven. Dat we allemaal samen op een bureau zitten, helpt daarbij. Er is een continue wisselwerking onderling.”
Die wisselwerking zie je ook op het terrein.
Wannes: “In 2021 speelde op een veld in Aartselaar het theaterstuk Zwins, een tragikomische voorstelling over de boerenstiel. Omdat het stuk over landbouw ging, hebben we er een expo over verdwenen/oude hoeves aan gekoppeld, boden we ter plaatse streekproducten aan, ontwikkelden we fietsroutes langs landbouwbedrijven … Het was een vrij grote productie, die je als gemeente financieel en organisatorisch nooit alleen zou kunnen dragen. Door de krachten te bundelen, is zo veel meer mogelijk.”
Een keer per jaar organiseert de streekvereniging ook een gezamenlijk bedankingsmoment voor de vier deelwerkingen. Zowel wandelvrijwilligers, cultuurambtenaren als heemkringen komen dan samen.
Wannes: “We geven een terugblik op het afgelopen jaar, kijken vooruit naar het komende jaar, maar het is vooral een dag met veel informele gesprekken. Daarnaast is het fijn om te zien dat de dag ook mensen inspireert. Zo werd het lokaal talent dat er optrad achteraf geboekt door een cultuurdienst, dook iedereen samen in de beeldbank van de erfgoedcel of ontdekte een vrijwilliger een streekproduct dat hij binnen zijn vereniging wil gebruiken.”
Netwerken leiden tot projecten
Wannes gelooft in de kracht van ontmoetingen.
“Door corona vergaderden we de eerste twee jaar vooral digitaal met de cultuurwerkers, maar daar haal je veel minder uit. Je mist vooral die kleine informele gesprekken. Dus beslisten we over te gaan naar vier digitale vergaderingen en twee fysieke netwerkmomenten op jaarbasis. Tijdens de digitale infomomenten geven we vooral een stand van zaken en informeren we over nieuwe subsidielijnen bijvoorbeeld. Tijdens de fysieke ontmoetingen zoomen we eerder in op bepaalde thema’s en is er veel ruimte voor een informele babbel. Die gesprekken in de marge groeien soms uit tot een project.”
Zo kwam het gebruik van herbruikbare bekers daardoor op de agenda te staan.
Wannes: “Om te weten wat het probleem exact was, gingen we eerst samenzitten met de cultuur- en milieuambtenaren. Daaruit bleek dat iedereen overtuigd was van het nut ervan, maar dat ermee werken veel tijd en geld kost. Dus gingen we in dialoog: Hoe konden we dit proces efficiënt organiseren? Wat werkt er in de eigen gemeente of in een andere regio? Is er een leverancier die het hele proces in handen kan nemen? Die info zijn we momenteel allemaal aan het verzamelen, met als doel: een vlotte werking en lagere kostprijs voor het herbruikbare bekerverhaal bekomen.”
Samenwerken met vallen en opstaan
Maar door samen te werken kom je niet alleen tot een vlottere werking en betere prijsafspraken. Je kan ook nichegenres zoals klassieke muziek een ruimer publiek bieden.
“Voor Zuidrand Klassiek programmeert elke gemeente een concert. Dat volledige aanbod bundelen we in een overzichtelijke brochure. Zo bereiken we mensen uit verschillende gemeenten die naar elk concert gaan of die sneller concerten oppikken. Onze klassieke concerten lokken daardoor gemiddeld 200 toeschouwers.”
Maar niet elk initiatief groeit meteen uit tot een succes.
Wannes: “Om de jazz- en bluesprogrammatie aan te moedigen, ontstond het idee om een kleine subsidie toe te kennen aan wie jazz/blues uit de eigen regio programmeert. Een mooi idee, maar in de praktijk hebben we maar één aanvraag gekregen. De reden? De subsidie was onvoldoende gekend, en ook de voorwaarde dat de muzikanten moesten geregistreerd staan op de website van Talent uit de Zuidrand bleek niet vervuld. We hadden het dus beter omgekeerd aangepakt. Met name: eerst zorgen dat de registraties in orde zijn en vervolgens pas communiceren over het subsidieverhaal.”
Trots op het platform voor lokaal talent
Het onlineplatform Talent uit de Zuidrand is met intussen meer dan 100 registraties wel een succes.
Wannes: “Het platform doet echt wat het moet doen: talenten uit uiteenlopende kunst- en muziekvormen een gezicht geven en een netwerk tussen talenten onderling opbouwen. Via het platform bereiken we ook mensen die nergens anders in een vereniging of netwerk zitten. Door mix-en-match-sessies te organiseren, brengen we lokaal talent met elkaar in contact. Naast een stukje vorming is er ook hier vooral heel veel ruimte voor een babbel. Op die manier leren ze elkaar beter kennen. Het is een initiatief waar we momenteel veel in investeren.”
Meerwaarde van een IGS?
Wannes: “Vanuit de gemeenten komt regelmatig de vraag. Wat is de return die wij krijgen voor onze investering in dit IGS? Ik stel de vraag liever omgekeerd: Wat zou er niet zijn als wij er niet zouden zijn? Dan zou dat hele netwerk ontbreken, enkele activiteiten zouden minder breed gecommuniceerd worden en daardoor minder publiek lokken, andere zaken kan je gewoon niet doen … Maar wat een gemeente uit een regiowerking haalt, hangt echt af van de tijd die lokale cultuurwerkers krijgen om hieraan te besteden.”
“Het is niet zo dat de grootste gemeenten per definitie meer voordeel hebben. Ik denk bijvoorbeeld aan de gemeente Hove, een kleine speler die aan alles deelneemt. Een Kunstendag voor Kinderen? Daar koppelen ze een opendeurdag van de academie aan. Ze gaan altijd op zoek naar iets binnen hun mogelijkheden om zichzelf te tonen. Zo worden ze steeds opgenomen in de algemene communicatie. Dat maakt hen als kleine gemeente enorm zichtbaar.”
Wannes doet een warme oproep aan lokale besturen.
“Als je bovenlokaal kiest, weet dan ook dat je lokaal sterk genoeg moet staan. Je kan niks in gang zetten als er lokaal geen tijd of middelen voorhanden zijn. Als een bepaalde gemeente veel doet, is dat ook omdat er politiek de beslissing is genomen om op de regiowerking in te zetten. Zet het punt dus op de agenda voor de komende gemeenteraadsverkiezingen.”
