Zuidwest — “Zonder Zuidwest zou er geen UiTPAS in onze regio zijn”
Tekst / Veerle Weeck / februari 2024
Met bijna dertig jaar op de teller is Zuidwest de allereerste culturele intergemeentelijke samenwerking (IGS) die door Vlaanderen structureel werd ondersteund. En ook in het UiTPAS-verhaal is deze IGS een pionier. Zo lanceerden ze in september 2015 als eerste een UiTPAS in regioverband.
Algemeen coördinator Marnix Theys was er van in het begin bij. “Die kennis van de geschiedenis, de onderlinge verhoudingen en het culturele veld helpen me elke dag vooruit.”
Situering tussen waterlopen
Vandaag bestaat de werking van Zuidwest uit drie pijlers: erfgoed, cultuur en vrijetijdsparticipatie/UiTPAS. Dertien gemeenten uit Zuid-West-Vlaanderen maken er deel van uit. Van Spierle-Helkijn over Waregem tot Wervik. In deze regio vind je een mix aan landelijke dorpen en verstedelijkte kernen, met centrumstad Kortrijk als grootste speler. De rivieren Leie, Schelde en het kanaal Bossuit-Kortrijk doorkruisen de regio. Die waterwegenbepalen mee de regionale context van waaruit Zuidwest werkt.
Marnix: “We denken samen met gemeenten en private spelers na over de ontwikkeling van een bovenlokaal project, waarbij we erfgoed- en andere locaties langs de Leie, Schelde en het kanaal willen verbinden. We vertrekken hierbij onder meer vanuit de oude elektriciteitscentrale Transfo als potentiële residentieplek voor creatieve makers. Wat daar gecreëerd wordt, kan op andere locaties langs het water getoond worden. Op die manier kunnen we het erfgoed en cultureel potentieel uit de regio in de kijker zetten.”
Regierol versus actorrol
Waar de Vlaamse overheid de intergemeentelijke samenwerkingen oplegt om met de Vlaamse middelen een regierol op te nemen, mogen de gemeentelijke bijdragen wel gebruikt worden voor een actorrol. Dat die combinatie mogelijk is, vindt Marnix belangrijk. “Het is voor mij essentieel dat je als organisatie nu en dan in de kijker kan staan. Zo leert iedereen je kennen en hoef je niet telkens opnieuw uit te leggen wie je bent en wat je doet. Maar zichtbaar word je pas door ook op het terrein dingen te doen.”
In gesprekken met de lokale overheden voelt Marnix aan dat zij vooral willen horen wat het resultaat en de meerwaarde van de samenwerking is. “Door enkel te focussen op zaken die we in gang zetten of achter de schermen initiëren, komen we er niet. Daarom maken we voor de lokale besturen steeds de vertaling: Tot wat heeft iets geleid? Organiseren we bijvoorbeeld een inspiratiedag of netwerkmoment, dan tonen we graag aan wat daaruit voort kan voortvloeien.”
Projecten een toekomst geven
Zuidwest was als coördinator en organisator betrokken bij de regionale doorstart van Buren bij Kunstenaars, het jaarlijks open-atelierweekend voor kunstenaars in West-Vlaanderen.
Marnix: “Toen de provincie het project niet meer mocht opnemen, kwam vanuit Kortrijk de vraag om dit project regionaal verder te zetten. Daarop vormden we een stuurgroep, hebben we een geautomatiseerd inschrijvingssysteem geïnstalleerd en de communicatie uitgerold, waarna we ook de administratie opvolgden. In 2023 namen meer dan 400 kunstenaars uit alle dertien gemeenten aan de 20e editie deel. Zonder de actieve inzet van Zuidwest was dit initiatief wellicht verloren gegaan.”
Ook in de aanloop naar Kortrijk Culturele Hoofdstad 2030 wordt Zuidwest betrokken.
“Dat Kortrijk Culturele Hoofdstad wil worden, is een opportuniteit om de regio op cultureel vlak verder te verknopen tot een fijnmazig netwerk. Hiervoor willen we onze kennis van het regionale culturele veld maximaal ter beschikking stellen. Als iemand aan een bepaalde invalshoek denkt, kunnen wij helpen door mensen en organisaties aan elkaar te linken”, vertelt Marnix.
Samenwerken via bovenlokale projectsubsidies
Zuidwest zet in op talentontwikkeling en geeft graag een podium aan kunstenaars en artiesten uit de regio. Tijdens Vensterlanden (een project van het Streuvelsgenootschap naar aanleiding van de geboorte van Stijn Streuvels 150 jaar geleden, red.) werden, vanuit een co-creatietraject met diverse kunstenaars en collectieven, vijf artistieke installaties uitgewerkt. Elke installatie sneed een universeel thema uit het leven en werk van Streuvels aan: rouw, taal, migratie, ambacht en natuur.
“Die variatie aan thema’s zorgden ervoor dat we ook andere sectoren konden betrekken. Voor elke installatie werd bovendien een muzikale soundtrack gecomponeerd. Een mooi project, waarvoor het Stijn Streuvelsgenootschap een bovenlokale projectsubsidie kreeg toegekend”, aldus Marnix.
De opgedane kennis, de ervaringen uit het creatieproces en de gebruikte methodieken bij de uitwerking van een project deelt Zuidwest tijdens onder meer Atelier Zuidwest, het jaarlijks netwerkmoment voor alle cultuurspelers en partners uit de regio. Marnix: “Wat we uit het Streuvels-project leerden, kan lokale besturen inspireren en helpen in het opzetten van hedendaagse jubileumvieringen voor andere bekende figuren. In 2024 werken we trouwens mee aan ‘Gezelle inspireert’, een project naar aanleiding van het overlijden van Guido Gezelle, nu 125 jaar geleden. Het is een project op het snijpunt van cultuur en erfgoed, waarvoor het Gezellegenootschap een bovenlokale projectsubsidie ontving. Ook Zuidwest, Erfgoedcel Brugge en de collega’s van IGS Midwest werken er actief aan mee.”
Netwerken uitbouwen
Binnen Zuidwest vinden de erfgoed- en cultuurpijler elkaar steeds meer. “Sinds een jaar hanteren we eenzelfde huisstijl en sturen we een gezamenlijke nieuwsbrief uit. Op de website maken we geen onderscheid meer tussen de cultuur- en de erfgoedwerking. Naar de buitenwereld profileren we ons nu veel meer als Zuidwest, als één geheel”, aldus Marnix.
Ook met andere sectoren werkt Zuidwest goed samen. Marnix: “We huren een ruimte in het gebouw van intercommunale Leiedal. Omdat hier verschillende organisaties samen huizen, is dit een soort moederhuis voor samenwerking. Zo ontstond het idee om samen het project 50 jaar E3/E17 uit te werken, waarbij Leiedal focuste op mobiliteit en Zuidwest in de verhalen achter de autostrade dook. Voor UiTPAS werken we dan weer nauw samen met W13, de Zuid-West-Vlaamse welzijnsvereniging van 14 OCMW’s en het CAW Zuid-West-Vlaanderen. We hebben zelfs de ambitie om in de toekomst samen een bovenlokaal netwerk vrijetijdsparticipatie uit te bouwen.”
Achter de schermen optreden als co-creator
Een rijker cultureel veld genereren, doet Zuidwest ook door zelf impulssubsidies toe te kennen aan initiatieven die een cultuurhuis organisatorisch, financieel of promotioneel niet alleen kan dragen. Marnix: “Voor het locatieproject Melvius van Ballet Dommage (2021) sloegen de cultuurcentra van Menen, Kortrijk, Harelbeke, Waregem en Deinze de handen in elkaar, met de steun van Zuidwest en Cultuurregio Leie-Schelde. Onze bijdrage lag in het rekruteren van vrijwilligers. Zo kregen die de kans om deel uit te maken van de cast. Meer dan honderd mensen reageerden op de oproep om mee te doen aan audities, veertien mensen werden geselecteerd. Om deel te nemen aan de voorstelling volgden zij een aantal workshops, gegeven door het gezelschap. Zelfs het hele vormingstraject werd door ons betaald.”
Trots op de UiTPAS
Zuidwest werkt graag als co-creator mee aan projecten, en linkt ook de UiTPAS aan haar impulssubsidies. Zo is een project dat Zuidwest ondersteunt sowieso een UiTPAS-activiteit. Marnix is trots op het traject dat Zuidwest met UiTPAS aflegde. Waar ze in 2015 met elf gemeenten de allereerste regionale UiTPAS opstartten, doen vandaag alle dertien lokale besturen, en zelfs een extra gemeente die niet tot de regio behoort, mee. Met 67.000 UiTPAS-houders, méér dan 2 miljoen gespaarde punten en ongeveer 550 UiTPAS-partners is UiTPAS Zuidwest uitgegroeid tot een vaste waarde.
Zonder Zuidwest zou UiTPAS er nooit gekomen zijn in de regio. Om iedereen van de meerwaarde te overtuigen, waren heel wat infosessies, bestuursvergaderingen, brainstormsessies en een-op-eengesprekken met alle partijen nodig. Het was een woelig traject, waarin Marnix veel tijd investeerde. “Voor de komst van UiTPAS hadden verschillende gemeenten een eigen systeem met bonnetjes of kortingskaarten, maar het geautomatiseerd en gestructureerd geheel dat Publiq aanbood trok hen uiteindelijk over de streep. Door voor één transparant systeem te kiezen, praat je onderling ook over hetzelfde. Zo kan je elkaar helpen, ervaringen uitwisselen … Die mogelijkheid tot kennisdeling is heel waardevol.”
Op dit moment zorgt Zuidwest onder meer voor de algemene coördinatie en inhoudelijke opvolging, het aansturen van de regionale stuurgroep van het project en de aanmaak en ontlening van UiTPAS-promotiemateriaal. Eén ambtenaar per gemeente draagt de lokale verantwoordelijkheid. “Maar onze UiTPAS nam pas een echte start toen de gemeenten er de meerwaarde van inzagen, en ze voor het project middelen, mensen en structureel promotionele ruimte vrijmaakten in de eigen communicatiekanalen. Wat je aandacht geeft, groeit. Dat is bij UiTPAS niet anders”, weet Marnix.
Focus op ontzorgen
Waar mogelijk wil Zuidwest de lokale overheden financieel en administratief ontzorgen. Dat doet de IGS op verschillende manieren.
Marnix geeft enkele voorbeelden: “Door in grote volumes UiTPASsen, lidkaarten voor bibliotheken, labels en tags voor boeken, promotiemateriaal … aan te kopen, kunnen we de kosten voor de lokale besturen drukken. Voor het jaarlijkse kinderboekenfeest schieten we dan weer alle kosten voor en verrekenen we alles achteraf via een verdeelsleutel. Ook de administratie die eraan verbonden is, volgen we op. Voor het jaarlijkse jeugdauteurscircuit tijdens de jeugdboekenmaand coördineren we de subsidieaanvraag. Verder ondersteunen we de bibliothecarissen in een denkoefening rond het opzetten van een traject richting een regiobibwerking.”
Tips voor startende intergemeentelijke samenwerkingen
Heb je tips voor startende IGS’en of coördinatoren?
Marnix: “Zorg dat je een goed contact onderhoudt met de participerende lokale overheden en sterke lokale spelers, en vergeet ook de andere streekplatformen niet. Zij zijn dikwijls jouw toegangsticket tot sectoren zoals welzijn, toerisme, streekontwikkeling … Als coördinator ben je bovendien de maïzena tussen iedereen. Betrek je volledige netwerk zo veel mogelijk. Vul elkaar aan. Ga op zoek naar de knooppunten en maak ze los. Lukt dat niet meteen? Ga dan alvast op weg met de coalition of the willing. Niet iedereen hoeft of kan altijd meteen meedoen. Start alvast. Zo verlies je geen tijd onderweg”, besluit Marnix.
