welzijnszorg
de ervaren blik

De ervaren blik – “Ontmoeting is een mooi woord. Ont-moeten: het moet dus niet. Want als het moet, werkt het niet”

We vragen Eric Nysmans — directeur van Welzijnszorg Kempen — om een blik te werpen op de link tussen welzijn en cultuur. Hoe kunnen de twee elkaar optillen? En samen aan een betere wereld werken? “Cultuur zou niet enkel een stukje van je vrije tijd moeten zijn, maar een geïntegreerd onderdeel van ieders leven.”

Tekst / Alexander Verbist

Armoede en lelijkheid

Eric vindt dat er iets niet snor zit in hoe we als maatschappij naar armoede kijken.

“Op een gegeven moment moest ik de film ‘De Helaasheid der Dingen’ inleiden. Die film gaat over armoede en is voornamelijk in het zwart-wit, met uitzondering van één scène in kleur. En dat zie je dus vaak: dat wanneer we armoede uitbeelden, dat altijd als grijs en grauw wordt getoond.”

“Bij mensen in armoede zijn we altijd bezig met lelijkheid. We vragen hen wat er slecht gaat, en nooit waar ze deugd van hebben, of wat hen plezier doet. Alsof zij niets schoons meer mogen of kunnen beleven. Ik ben ervan overtuigd — en onderzoek toont dat ook aan — dat cultuurparticipatie schoonheid en dus ook gelukzaligheid brengt in het leven. Komen mensen in hun kracht te staan, dan zullen ze ook veel beter omgaan met hun problemen.”

“We verwachten dat mensen in een ellendige situatie hun leven terug op orde brengen. Maar dat verloopt een stuk moeizamer als je vertrekt vanuit lelijkheid. Je moet net vertrekken vanuit schoonheid, vanuit wat het leven de moeite waard maakt. Daarom vind ik de link tussen welzijn en cultuur —  in zijn brede betekenis — zo belangrijk.”

Zijn we wel autonoom?

Die link tussen cultuur en welzijn moet je ook vanuit de gemeenschap bekijken, vindt Eric. Niet alleen vanuit de individuele kunstbeoefenaar.

“Neem bijvoorbeeld de dorpsbard uit de strip ‘Asterix’. Zelf vindt hij dat hij mooi zingt, maar zijn stamgenoten niet. En uiteindelijk heeft het dorp het laatste woord.”

“Of vergelijk de ervaring van enerzijds via je koptelefoon te luisteren naar een muziekvideo op YouTube en anderzijds in een volle zaal te staan voor een live concert. Die belevingen zijn beide waardevol, maar totaal anders.”

“Ook zorg en hulp bekijken we iets te veel vanuit het individu, en niet genoeg vanuit de gemeenschap. We leggen te veel nadruk op de individualiteit, de autonomie van de mens. Ik vind dat een verkeerd uitgangspunt want de mens is nooit alleen. Je wordt pas mens in relatie tot de ander en door de ander.”

Gedeelde verantwoordelijkheid

Als Eric mag dromen, dan is het dát wat hij zou veranderen in de welzijnssector: dat we afstappen van de focus op het individuele en meer kiezen voor een gemeenschapsgerichte benadering.

“Je ziet dat in hoe we over armoede denken. In de 19e eeuw was dat volgens het individueel schuldmodel, waarbij mensen arm zijn door hun eigen schuld. Je moest maar beter je best doen. Daarna kwamen we in een periode waarin het de samenleving was die de verantwoordelijkheid droeg: het collectief schuldmodel. Maar nu keren we weer terug naar dat individuele schuldmodel.”

“Er is niets zo erg als mensen aan hun lot overlaten. Ik vind dat we ons terug meer mogen bemoeien. Daar is niets fout aan, zolang het maar op de juiste manier gebeurt.”

“Voor alle duidelijkheid: we moeten nu ook geen spreekwoordelijke hangmat creëren, waarbij niemand verantwoordelijkheid treft. Waar we naartoe moeten, is dat het individu en de gemeenschap de verantwoordelijkheid delen.”

2 portefeuilles in 1 hand

Een andere droom van Eric: dat het departement cultuur en het departement welzijn in de hand van eenzelfde minister en schepen zou zitten. Al was het maar af en toe.

“Nu zijn dat nog veel te gescheiden werelden die elkaar toevallig ontmoeten. De grote vraag is: hoe organiseer je dat op een structurele manier, zonder dat je het afdwingt? Want als je de verbinding tussen armoedebestrijding en cultuurbevordering oplegt, wordt het een te mechanisch gebeuren.”

“Tegenwoordig moet alles evidence-based zijn. Je moet bewijzen dat iets werkt. Maar kunst en cultuur moeten net de ruimte van de vrijblijvendheid en onvoorspelbaarheid behouden. Als dat evidence-based wordt, dood je elke kunst. Daarom ben ik er voorstander van de twee samen te denken, maar niet vanuit een axiomatisch begrip.”

Neem ook deel aan
onze acties
in mei, juni en oktober.
Klik hier

“Ook zorg en hulp bekijken we iets te veel vanuit het individu, en niet genoeg vanuit de gemeenschap. We leggen te veel nadruk op de individualiteit, de autonomie van de mens. Ik vind dat een verkeerd uitgangspunt want de mens is nooit alleen.”

Schone voorbeelden

In de Kempen ziet Eric al heel wat boeiende sociaalartistieke projecten.

Eric: “In Geel is er bijvoorbeeld de kleine parade, waarbij mensen in een kwetsbare situatie samen met kunstenaars en studenten Sociaal Werk van de Thomas More Hogeschool een sociaalartistiek project vorm geven. De deelnemers zijn mensen van een armoedevereniging, uit een woonzorgcentrum, uit een voorziening voor mensen met een handicap, uit het psychiatrisch ziekenhuis, en vluchtelingen. Het resultaat wordt getoond op een avond in het cultureel centrum, waar de verschillende groepen een performance doen, eerst apart en dan allemaal samen.”

“In Turnhout hebben we met HETGEVOLG. We hebben ook het kunsthuis Yellow Art in Geel, waar mensen met geestelijke problemen kunstactiviteiten beoefenen.”

“En ten slotte zijn er initiatieven waarbij mensen die via het OCMW aan het werk worden gezet en artistiek bezig zijn, hun artistieke talenten inzetten tijdens dat werk. Zoals een beeldend kunstenaar die met demente bejaarden aan de slag gaat in een woonzorgcentrum of dagopvanginitiatief.”

Elitair versus arme sukkelaars

Willen de twee sectoren goed met elkaar kunnen samenwerken, dan is het ook kwestie van de vooroordelen aan de kant te zetten. En die zijn er wel, volgens Eric.

“Ik denk dat men vanuit de welzijnssector kunst en cultuur nogal elitair vindt. Kunstenaars als mensen met een sterke persoonlijkheid, die vanuit een soort verhevenheid naar de wereld kijken. Zo wordt er gekeken naar kunst, zeker de grote kunsten.”

“Vanuit de kunstensector wordt er volgens mij soms neerbuigend gekeken naar de ‘sukkelaars’ van de zorg, die niks kunnen. Het zijn natuurlijk clichés hé, maar ze kunnen de benadering en samenwerking soms wat moeilijk maken.”

  • Eric Nysmans
  • “Tegenwoordig moet alles evidence-based zijn. Je moet bewijzen dat iets werkt. Maar kunst en cultuur moeten net de ruimte van de vrijblijvendheid en onvoorspelbaarheid behouden. Als dat evidence-based wordt, dood je elke kunst.”
    Eric Nysmans directeur Welzijnszorg Kempen

Zoek de sleutel (en de deur)

Stel dat je als culturele organisatie wil samenwerken met iemand uit de welzijnssector. Hoe pak je dat dan aan? Volgens Eric zoek je best naar de sleutel op de deur.

“Hoe geraak je binnen? Waar maak je voor wie het verschil? Hoe ga je dat doen? Wat heb je van hen nodig? Maak het concreet.”

“Bedenk ook bij welke deur je kan aankloppen. Is dat die van de directeur, van de medewerkers, de ouders: wie staat ervoor open, bij wie kan je aansluiten, samen denken, samen initiëren? Bij een economisch denkende directeur kan je niet terecht. In dat geval ga je eerder aan de mouw moeten trekken van een creatieve medewerker.”

“Zoek dus waar de ingangspoort is. Waar ontstaat de ontmoeting? Ontmoeting is een mooi woord. Het moet niet. Het ont-moeten. Want als het moet, dan werkt het niet.”

Welzijnszorg Kempen

Welzijnszorg Kempen verenigt de 27 OCMW’s uit het arrondissement Turnhout. De organisatie streeft naar een betere zorgverlening, een betere gezondheidszorg en meer welzijn in de Kempen.

Grensverleggende to do's & verhalen in je mailbox? Schrijf je in voor 1 of 2 nieuwsbrieven.